Hegel’e göre tarihin öznesi akıl iken Marx’a göre değildir.

Marx, tarihte olan akıl kendi kendini belirleyen bir akıl değildir diyerek Hegel’e karşı çıkar.

Marx’a göre bilinci belirleyen şey Hegel’in belirttiği akıl değil varlık ve toplumdur.

Hegel tarihi toplumsal ilişkiler çerçevesinde belirleyerek tinden ayrılmış, Marx ise Hegel’i eleştirerek tini merkeze almıştır.

Hegel için dünya halklarının birliği tarihin sonuyken Marx için gerçek insanlık tarihinin başlangıcıdır.