Müdafi Seçimi ve Görevlendirilmesi
Ceza muhakemesinde kural olarak şüpheli veya sanık kendisi müdafiini seçer. Aynı zamanda asgari ücret tarifesinin altında olmamak kaydıyla, aralarında serbestçe belirledikleri müdafilik ücretini de müdafie şüpheli veya sanık öder. Bu tür durumlarda “seçilmiş
müdafilik” söz konusu olur (m. 150/1).
Buna karşın bazen şüpheli veya sanık bir müdafiin hukuki yardımından faydalanmak
istemesine rağmen ekonomik olarak müdafi seçebilecek durumda olmayabilir. Bu durumda şüpheli veya sanığa hukuki yardımda bulunmak üzere baro tarafından bir müdafi
atanır (m. 150/1). Bu şekilde baro tarafından atanan müdafie atanmış müdafi, bu kuruma
da “atanmış müdafilik” denilir. Atanmış müdafiin ücreti ise her yıl belirlenen tarife üzerinden devletçe ödenir.
Kural olarak şüpheli veya sanık bir müdafiin yardımından faydalanıp faydalanmamak
konusunda serbesttir. Ancak bazı hallerde şüpheli veya sanığın bir müdafiin yardımından
faydalanması kanunkoyucu tarafından zorunlu görülmüş olabilir. İşte bu hallerde zorunlu
müdafilik söz konusu olur. Zorunlu müdafilik kavramı, şüpheli ve sanığın iradesinin bir
önemi olmaksızın, kendisinin bir müdafi yardımından faydalandırılmasını ifade etmektedir. Bu tür durumlarda kanun koyucu, şüpheli ve sanığın bir müdafiin yardımı olmaksızın etkin şekilde savunma yapmasının mümkün olmayacağını önceden kabul etmiştir.
Nitekim ceza muhakemesi, kamusal menfaatin söz konusu olduğu ve bu itibarla etkin bir
savunmanın garanti altına alınmasının zorunlu olduğu bir yargılama hukuku dalıdır.
Zorunlu müdafilik ile atanmış müdafilik birbirinden farklı kavramlardır. Zorunlu
müdafilik sanık veya şüphelinin muhakkak bir müdafi yardımından faydalanmasının
gerekliliğini ifade ederken; atanmış müdafilik, sanığa müdafiin ücreti devlet tarafından
ödenmek üzere atanmasını ifade eder. Dolayısıyla zorunlu müdafiliğin söz konusu olduğu hallerde şüpheli veya sanık, baronun görevlendireceği müdafie ihtiyacı olmaksızın
kendi müdafiini seçebileceği gibi; ihtiyari müdafiliğin söz konusu olduğu hallerde de, bir
müdafiin hukuki yardımından faydalanmak istemesine rağmen maddi gücünün yerinde
olmadığını beyan eden sanığa devlet tarafından bir müdafi atanabilir.
Zorunlu müdafilik hallerinin genel çerçevesi CMK’nın 150. maddesinde hükme bağlanmıştır. Buna göre; şüpheli veya sanık on sekiz yaşını doldurmamış ya da sağır veya dilsiz
veya kendisini savunamayacak derecede malul olur ve bir müdafii de bulunmazsa istemi
aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir (m.150/2). Alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını
gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturmada da şüpheli veya sanığın
müdafii bulunmazsa, istemi aranmaksızın kendisine bir müdafi tayin edilir (m.150/3). Bu
hallerde muhakemenin tamamında sanığın bir müdafiin hukuki yardımından faydalanması zorunludur.
Bununla birlikte muhakemenin tamamında olmamakla birlikte, sadece belirli işlemler
sırasında şüpheli veya sanığın bir müdafiin hukuki yardımından faydalanmasının zorunlu
olduğu haller de vardır. Bu bağlamda şüpheli veya sanık hakkında tutuklama talep edilmesi
(m.101/3), sanık veya şüphelinin kusur yeteneğinin araştırılması için gözlem altına alınmasına karar verilecek olması (m.74/2), kaçak sanık hakkında duruşma yapılması (m.247/4),
duruşma disiplinini bozan sanığın yokluğunda oturumlara devam edilmesi (m.204) hallerinde de, bu işlemler yapılırken şüpheli veya sanığın müdafii yoksa kendisine muhakkak
bir müdafi görevlendirilir.