Ekonomik büyüme Gayri Safi Yurt İçi Hasılada (GSYH) gerçekleşen yüzdelik artışı ifade eder. 

Öncelikle “istek” ve “talep” kavramlarını karıştırmamamız gerekmektedir. Bu iki kavram aynı anlamda kullanılamaz. Ekonomik anlamda talep, bir mal veya hizmete yönelik, alım gücüyle desteklenmiş ve piyasaya yönelmiş satın alma isteğidir. Bir mal veya hizmeti satın almayı aklımızdan geçirirsek (hayal edersek) bu sadece bir istek olur, bunun ekonomik anlamda talep sayılabilmesi için isteğin yanında yeterli alım gücümüz olmalı (yani satın alma yeteneğine sahip olunmalı) ve satın alma amacıyla o mal veya hizmetin piyasasına yönelmiş olmalıyız.

GSYH, bir ülkenin sınırları içerisinde belirli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin parasal değerlerinin toplamından oluşurken, GSMH bir ülkenin vatandaşları tarafından ülke sınırları içerisinde ve dışarısında üretilen nihai mal ve hizmetlerin toplam parasal değerini temsil etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Afetlerin doğrudan ekonomik kayıpları yedi kategoride incelenebilir:

• Yapıların yeniden yapılmasının veya onarılmasının maliyeti,
• Yapıların içindeki özel malların zararı,
• Yapıların içindeki ticari mallara gelen zarar,
• Yapıların onarılması için gereken zamanda eğitim, hizmet ve ticaretin aksaması,
• Gerektiğinde konut ve işyerlerinin taşınma maliyeti,
• Gelir kaybı,
• Kira kaybı.

CRED (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters) tarafından yapılan sınıflandırmaya göre doğal afetleri üç ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlardan ilki “biyolojik afetler”dir. Biyolojik afetler ise üç alt başlık altında incelenir: “Salgın (epidemik) enfeksiyon hastalıkları” (viral, bakteriyel, parazitsel, mantarsal ve ölümcül protein hastalıkları); “zararlı böcek istilaları” ve “hayvan

izdihamları”. İkinci afet ana başlığı “jeofiziksel afetler”dir. Bunlar “depremler”, “volkanik patlamalar” ve “kuru heyelanlar”dır (toprak, kaya vb. materyallerin kütlesel olarak kayması, göçükler). Üçüncü ana başlığımız ise “iklimsel afetler”dir. İklimsel afetler iki alt başlık altında incelenir. Bunlardan birincisi “hidrolik afetler”dir. Bunlar kendi arasında “seller” ve “sulu heyelanlar” olarak ikiye ayrılır. İkinci ana başlık ise “meteorolojik afetler”dir. Bunların arasında “fırtınalar” (tropik tayfunlar ve bölgesel fırtınalar), “aşırı sıcaklık değişimleri” (sıcak hava, soğuk hava, aşırı kış koşulları), “kuraklık” ve “güçlü yangınlar” gelmektedir.

Her ekonomide belirli dönemlerde toplam hasılanın artması veya azalması şeklinde görülen konjonktürel dalgalanmalar yaşanmaktadır. Konjonktürel işsizlik ise ekonominin daralma dönemlerinde talepte yaşanan azalmalara bağlı olarak oluşan işsizlik türünü tanımlar. Ekonomilerin daralma dönemlerinde yeni iş alanlarının oluşması da oldukça güçtür. Bu nedenle ekonomilerin daralma dönemlerinde iş bulma süresi de uzamaktadır.

Firmaların üretim kapasiteleri arttıkça maliyetlerini azaltan veya artıran faktörler devreye girer. Firmaların üretim kapasitelerinin artmasıyla maliyetlerde düşme meydana gelmesine pozitif ölçek ekonomileri, maliyetlerde artma meydana gelmesine negatif ölçek ekonomileri adı verilir. Bir fabrika büyüdükçe otomasyon nedeniyle ortalama maliyetlerinin düşmesi ilkine, artan bürokrasi nedeniyle ortalama maliyetlerinin artması ikincisine örnek gösterilebilir.

Planlı ekonomi adıyla da anılan kumanda ekonomisinde özel mülkiyet ya yoktur ya da yok denecek kadar küçük bir pay alır. Ekonomideki tüm kararları devleti yöneten bir organ alır. Bu organ tek kişilik bir otoriteden oluşabileceği gibi, hükümet, bir siyasi parti veya benzeri bir organizasyon olabilir. Kumanda ekonomisinin ayrılmaz parçası planlama mekanizmasıdır. Hangi malların, nasıl ve kim için üretileceğine siyasi otorite karar verir ve planlama mekanizması ile bu kararlar hayata geçirilir. Kumanda ekonomisinde özel mülkiyet ve kâr duygusu olmadığı için üretimi devlet işletmeleri yapar. Rekabet eksikliği ve özel mülkiyet olmayınca ürünlerin kalitesi ve çeşitliliği azalır, üretim verimsizleşir ve israf artar. Bazen aşırı üretim olur bazen de yetersiz üretim olduğu için dağıtım esnasında uzun kuyruklar oluşur. İşçiler ve yöneticiler çalışmak için motivasyon eksikliği içine girerler. Üretilen mal ve hizmetler herkese ihtiyacı kadar dağıtılır, tüketici tercihlerine çok önem verilmez. Zamanla büyük ve hantal bir bürokrasi ortaya çıkar.

1989 yılında dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 1917 Ekim devrimi sonrasında kurulmuş ilk kumanda ekonomisi örneğidir. Avrupa, Asya ve Latin Amerika başta olmak üzere 20. Yüzyıl başlarında çok sayıda ülke kapitalizme karşı sosyalist sistemi ikame etmiş ve bunların birçoğu 1980’li yıllarda birer birer piyasa ekonomisine geçiş yapmıştır. Bugün resmi olarak sosyalist olan ülkeler çok az kalmıştır. Vietnam, Kuzey Kore, Küba, Laos ve Kuzey Kore bunlar arasındadır. Doğru cevap D'dir.

İktisatta, çalışma istek ve arzusunda olup, cari ücret düzeyinden çalışmaya razı olmasına rağmen iş arayan ancak bulamayanlara işsiz adı verilmektedir. Bir ekonomi için işsizlik oranı ise tanımda bahsi geçen işsizlerin toplam işgücü içindeki payını ifade etmektedir. Toplam işgücü ise, istihdam edilenler ve işsizlerin toplamından oluşmaktadır.

İşsizlik oranı: (işsizlerin sayısı/toplam iş gücü miktarı)x100

Afetlerin az gelişmiş ve/veya gelişmekte olan ülkelerin GSYH’sine etkileri daha büyüktür. IMF tahminlerine göre 1997-2001 döneminde meydana gelen her bir büyük ölçekli doğal afetin düşük gelirli ülkelere maliyeti bu ülkelerin GSYH’sinin % 5’i kadardır. Dünya Bankası araştırmacıları ise 2006 yılında yapmış oldukları bir tahminde bu oranın % 2 ile % 15 arasında değiştiğini bulmuşlardır. Dolayısıyla II. maddede verilen bilgi yanlış, diğer maddelerdeki bilgiler doğrudur.

Uluslararası Afet Veri Tabanında (EM-DAT) bir olayın afet olarak tanımlanabilmesi için şu kriterlerden en az birinin gerçekleşmesi gerekir:

• Rapor edilmiş 10 veya daha fazla sayıda can kaybı
• Rapor edilmiş 100 veya daha fazla sayıda etkilenen nüfus
• Acil durum deklarasyonunun yapılmış olması
• Uluslararası yardımın istenmiş olması.

Arz edilen mal miktarı ile malın fiyatı arasındaki pozitif yönlü bu ilişki, ekonomi biliminde “arz kanunu” olarak bilinir.

Doğal afetlerin Gayri safi millî hasıla üzerinde meydana getirdiği etki kesinlikle negatiftir. Örneğin 1999 Marmara Depreminde yılın ilk çeyreğindeki GSYİH daralması %8’i aşmıştır.

Üretim aslında “fayda” meydana getirmektir. Malların fiziksel, kimyasal veya biyolojik yapıları değiştiriliyor ve daha faydalı hale getiriliyorsa “şekil faydası” oluşur. Topraktan bir vazo yapmak veya petrolden plastik bardak etmek bu duruma örnek verilebilir. Mallar bazen daha az oldukları yerden daha çok oldukları yere taşınırlar ki bu duruma “yer faydası” meydana getirmek denir. Malları daha fazla oldukları zamandan daha kıt oldukları zamana kadar saklamak ve istenildiği zaman pazara sunmak “zaman faydası” oluşturmaktır. Soğuk hava depoculuğu buna örnek gösterilebilir. Bazen de mallar onlara daha fazla değer verenlere ulaştırılmaya çalışılır. Buna “mülkiyet faydası” oluşturmak denir.

1900-2016 yılları arasında Türkiye’de 161 afet yaşanmış, bu afetlerde 92.125 kişi hayatını kaybetmiş, yaklaşık 7,55 milyon kişi bu afetlerden etkilenmiş, toplamda ise yaklaşık 27 milyar ABD Doları ekonomik kayıp meydana gelmiştir. Türkiye’de en sık ortaya çıkan afet türü depremdir, onu sel, heyelan ve fırtına takip etmektedir. 

Hane halkı ve firmalar gelirlerinin bir kısmını tüketim harcamalarına (C) ayırırken bir kısmını yatırım harcamalarında (I) kullanırlar. Benzer şekilde devlet de bir takım tüketim ve yatırım harcamalarında (G) bulunur. Dolayısıyla tüm bu harcamaların toplamı bize yine GSYH değerini verecektir. Ancak günümüz dışa açık ekonomileri için eşitliğe ihracat (X) ve ithalatın (M) da dâhil edilmesi gerekir. Burada ihracattan elde edilen gelir eşitliğe eklenirken, ithalat için yapılan harcamalar eşitlikten çıkarılır ve net ihracat (X – M) değeri modele dâhil edilir.

1900’lerden 2016’ya kadar 13758 afet olayı meydana gelmiş olup yaklaşık 32,5 milyon kişi bu afetler sonucunda hayatını kaybetmiştir. En yüksek frekansla gerçekleşen afetler sırasıyla sel, fırtına, salgın hastalık olmuştur.

Rasyonel bireyler marjinal fayda (getiri) - marjinal maliyet karşılaştırmasına göre hareket ederler. “Marjinal” bir büyüklüğe eklenen son birimdir. Yaptığımız bir fiili marjinal faydası marjinal maliyetini aşarsa yaparız ki bu karar yöntemine “marjinal analiz”, bu şekilde alınan kararlara ise optimal karar (en iyi karar) adı verilir. Canımız çay istediğinde ilk içtiğimiz bardağın marjinal faydası çok yüksektir. Çay içmeye devam edersek toplam faydamız giderek artar ama hiçbir bardak çayın faydası ilk çay bardağının sağladığı fayda kadar olmayacak ve giderek azalacaktır. Doyma noktasından sonra da çay içmeye devam edersek toplam faydamız azalmaya başlayacak ve her bardak çay bize zarar vermeye başlayacaktır. Yaşamımızın ve ekonominin her alanında bu ilke geçerlidir. Bir adet daha gömlek satın almak, bir oda daha büyük bir ev satın almak, bir saat daha fazla ders çalışmak, tatili bir gün daha uzatmak… Bunların hepsini maliyetleriyle karşılaştırarak karar veririz. Sabahları uyanırken bile bir saat daha fazla uyumanın faydası ile maliyetini karşılaştırırız. Bir işadamı bir işçi daha istihdam etmenin maliyeti ile bu işçinin üretime yapacağı katkıyı karşılaştırarak çalıştıracağı toplam işçi sayısına karar verir. Dolayısıyla birey hasılat ile maliyet karşılaştırması değil, fayda maliyet karşılaştırması yapar. Doğru cevap E'dir.

Ekonomi biliminin en temel varsayımlarından biri de insanların rasyonel davranmasıdır. Bireysel çıkarını maksimuma çıkarmaya çalışan insanlara “homo economicus” (iktisadî insan) adı verilir. İktisadî insan seçenek sunulduğunda mutlaka bir tercihte bulunur, bu tercihlerinde tutarlıdır, rasyoneldir (yani fayda-maliyet analizi yapılmıştır) ve çoğu aza tercih eder. Peki, rasyonel davranmayan birey veya firma yok mudur? Elbette vardır, bunlar yanlış tercihlerinin maliyetine katlanırlar. Ama toplum genelinde bireylerin rasyonel kararlar aldıkları görülür. Doğru cevap D'dir.

1989 yılında dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 1917 Ekim devrimi sonrasında kurulmuş ilk kumanda ekonomisi örneğidir.