Marifetçiler: Sözü edilen devirde, cemiyette ve din anlayışında yenileşmeyi arzu eden ve bu yolda özellikle eğitim alanında çalışmalar yapan, eğitici, edebî, ilmî eserler yazan, gazetecilik yapan aydınlara Özbek Türkçesi’nde, “marifetçiler” denilmektedir.

1944-1960 yılları arasında : Mehmet Müzekka Con, Mefküre Molla, 1960-1970 yıllar arasında : Şaban Mahmudoğlu Kalkan, Mustafa Mutkov edebiyatçılar arasında yer almıştır.

Klasik şark eserlerine nazire yazma geleneği, Kâşgarlı Ziyayi ve Geribiy ile devam etmiştir. Ziyayi’nin ?ayguli ?eber “Kaygılı Haber” ve Tört Derviş “Dört Derviş” adlı eserleri bu tür örneklerdendir.

Sufî Allahyar (1616-1713):
Buharalı şair, Allah yolunda
yazdığı şiirleriyle Türkistan’da
meşhur olmuş ve Türkistanlı
şairlerin yetişmesinde önemli rol
oynamıştır.

Hazırlık döneminin en önemli kişileri Abay Kunanbayulı, Şokan Velihanov ve İbray (İbrahim) Altınsarin’dir. Abay, çağdaş Kazak edebiyatının ve dilinin kurucusu sayılır.

Uygur göçüyle Turfan, Hoço, Beş Balık, Hami ve Kâşgar’da Türk nüfusu çoğalır ve Doğu Türkistan dediğimiz ülke tamamen bir Uygur Devleti hâline gelir. Kansu ise Doğu Türkistan/Şincan Uygur Özerk Bölgesi’nin batısında yer alan Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı bir eyalettir.

Okudukları okullarda eğitim gördükleri diller ve okutulan kitapların dillerinin Kazakça ve Tatarca olmasından dolayı Kırgız Edebiyatı tarihinin ilk simalarından olan Sıdık Karaçev’in ilk eserleri Tatarca olarak Tatar gazetelerinde yayınlanmıştır.

18. yüzyılın ikinci yarısına kadar süren bu zor zamanda Kazak kahramanları, akınları, cıravları halkı düşmana karşı yüreklendirmeye, cesaretlendirmeye, birlik olmaya çalıştılar. Bu sebeple edebiyat da bu baskınlara karşı verilen bağımsızlık mücadelelerini anlatır.
Cungar saldırganlarına, Hive ve Hokand hanlıklarının işgaline karşı mücadeleler Aktamberdi cırav (1675-1768), Ümbetey (1706-1778), Tötikara gibi akınların eserlerinde açıkça görülür.

Kuçar ayaklanmasını ve halkın zaferini Zafernâme adlı eseri ile Molla Şakir destanlaştırır. Eserinde halkını ve savaşı tasvir etmiş; Aksu’daki devlet yöneticilerini eleştirmiştir.

Çok zengin bir sözlü halk edebiyatı geleneğine sahip olan Karaçay-Malkar’lılar yüzyıllar boyunca ağızdan ağza, nesilden nesle aktardıkları sözlü edebiyat ürünlerini ancak 19. yüzyıl sonlarında yazıya geçirme imkânına kavuşmuşlardır. Arap harflerine dayalı bir alfabe kullanan Karaçay-Malkar’lılar yerel bir lehçe özelliği taşıyan dillerini yavaş yavaş işlemeye başlamışlar, edebî eserler verebilecekleri edebî bir dilin temelini atmışlardır.

Savaştan sonraki ilk yıllarda Özbek edebiyatı olarak incelenen dönem 1945-1960 yılları arasındaki dönemi ele alır.

Kırgız edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Kurmancan Datka isimli eser Sooronbay Cusuyev tarafından yazılmıştır.

Gagavuz tarihinde ilk olarak 1907 Romanyalı aydın din adamı, tarihçi ve dilci Mihail Çakır, Romen harfleri ile Bükreş’te tek sayfalık dinî bir gazete ve dua kitapları yayınlamaya muvaffak oldu. Devamında ilk Gagavuzca-Romence sözlüğü yayımladı.

 Halk edebiyatı türleri içerisinde destan ve halk hikâyeleri önemli bir yer tutar. Destanlar arasında Manas, Kurmanbek, Er Tabıldı, Kedeykan, Olcobay Menen Kişimcan gibi destanların yanı sıra, eski âdetlerle hayat pratikleri hakkındaki şiirler, bilmeceler, atasözleri, kahramanlık destanları, hikâye ve masallar, efsaneler, dini ve lirik şarkılar zengin Kırgız Folklorunun önemli türleridir.

XIX. asırda Özbek edebiyatı Mukîmî ve Furkat’ın, Kazak edebiyatı Abay ve Altınsarin’in, Türkmen edebiyatı Mahtumkulu ve Kemîne’nin adları ile meşhur olurken, Karakalpak edebiyatına Künhoja, Ejiniyaz (Hacıniyaz), Berdak ve Öteş gibi söz ustaları damgasını vurdu.

Abdurrahman Han Goca Destanı, Uygur halkının o yıllarda maruz kaldığı bu baskı ve şiddeti anlatan en başarılı örneklerden biridir.

Savaş döneminde Özbek edebiyatında yalnızca bir roman yazılmıştır. Aybek’in Nevaî (1944) romanı Özbek edebiyatının savaş yıllarında elde ettiği en büyük başarılardan biri olmuştur.

Çağdaş Hakas edebiyatı 1920’li yılların sonunda alfabe yapımından sonra başlamıştır. Hakasya’da 1927 yılından itibaren Hızıl Aal (Kızıl Köy) adlı gazete çıkar. Edebî eserler öncelikle bu gazetede neşredilir.

Orta Asya’da litograf baskı yapan matbaa Hive’de 1874 yılında açıldı. 70’li yılların sonlarına doğru Buhara, Semerkant, Andican gibi Türkistan’ın başka şehirlerinde de tipografi ve litografiler açıldı.

Beşik şiirleri, çocukları beşikte sallarken söylenir. Burada annenin ümidi, dileği ifade edilir.Doğru cevap E'dir.