Kalıcılık aşaması: Çoklu engelli birey hedeflenen kişisel bakım becerisinde uzmanlaştığında öğretmen daha az müdahaleci yöntemler kullanmalı ve bireyin beceriyi bağımsız olarak sergileyebilmesine fırsat sunmalıdır. Kalıcılık aşamasında kullanılan az müdahaleci stratejiler; öğretmenlerin varlıklarını tamamen silikleştirmelerine olanak tanımaktadır. Öğretmenler, kalıcılık aşamasında öğretimi tamamen silikleştirmek ve öğrencinin beceri performansını bir rutine bağlayabilmek için aşağıda sıralanan yolları kullanabilir. Doğru cevap C'dir.

Yanlışsız öğretim formatında uygulanan ayrık denemelerle öğretim yönteminin (a) Beceri yönergesinin sunulması, (b) İpucunun sunulması, (c) Öğrencinin tepkide bulunması, (d) Davranış sonrası uyaranların sunulması ve (e) Denemeler arası süre olmak üzere beş temel aşaması bulunmaktadır (Smith, 2001).

Doğru cevap A seçeneğidir. 

Diken (2015) fırsat öğretiminde yetişkin ve çocuğun sıra alma sürecini beş adımda tanımlamıştır. Buna göre birinci adım izle ve dinle olarak ele alınmaktadır. Bu aşamada çocuk izlenir ve bir şeye ilgi gösterdiğini yansıtan ses, sözcük ya da bakış beklenir. İkinci adım katıl olarak belirtilmektedir. Eğitimci, çocuğun baktığı nesneye bakarak, baktığı nesnenin adını söyleyerek, ilgili bir soru sorarak ya da bir yorum yaparak çocuk tarafından başlatılmış olan etkileşime katılır ve daha fazla etkileşim kurması için çocuk desteklenir. Üçüncü adım bekle olarak ortaya konmuştur. Bu aşama, tepkide bulunması için çocuğa fırsat sunulan aşamadır. Çocuğun tepkisi beklenir. Dördüncü adım destekle adımıdır. Gereksinimleri doğrultusunda çocuğa yardım sunulur. Beşinci ve son adım onayla olarak belirtilmektedir.

Sosyal ve duygusal gelişimin temelleri bireyin dünyaya geldiği ilk yılda atılır ve tüm yaşam boyu devam eder. Sosyal ve duygusal gelişimin yaşam boyu devam eden bir süreç olmasına karşın en hızlı geliştiği dönem 0-3 yaş aralığıdır. Bu dönemde birey çevresindeki kişi ve olaylarla etkileşime girerek deneyim kazanır. Bu gelişim üzerinde etkili olan iki önemli faktör mizaç ve bağlılıktır. Birey genetik altyapısında getirdiği mizacı ile günlük hareket seviyesini, düzenini, çevreye uyumunu ve sosyal etkileşimlerini belirler. İkinci faktör olan bağlılık aile ile çocuk arasında yaşanan bağdır. Bu bağ çocuğun çevre ile kurduğu iletişimini etkiler. Özellikle anne ile bebek
arasında kurulan bağ bebeğin çevre ile etkileşimini yakından etkilemektedir.

Çoklu yetersizlik, iki veya daha çok yetersizliğin birlikte görüldüğü bir yetersizlik durumudur.

Doğrudan öğretim, öğretimi yapılacak içeriğin ardışık şekilde sıralanması, öğrencinin tam katılımı, öğretmenin düzeltici dönütler vermesi, ipuçlarının düzenlenmesi, ipuçlarının uygulanması ve geri çekilmesi anlamına gelmektedir. Bu süreçte öğretim yapılmaya başlandığında  bütün sorumluluk öğretmende iken, öğretim ilerledikçe sorumluluk, öğretmenden öğrenciye geçmektedir.Doğrudan öğretim güdüleme, model olma, rehberli uygulamalar ve bağımsız uygulamlar olmak üzere dört basamaktan oluşmaktadır. Rehberli uygulama, öğretmenin daha önceden belirlenen ipucu ya da ipuçları ile öğretimi gerçekleştirmesidir. Doğru cevap C'dir. 

Çoklu engelli bireylere kişisel bakım becerilerinin öğretiminde yer verilebilecek uyarlamalar aşağıda sıralanmıştır:
• Bireyin özelliklerine göre uyarlanmış araç-gereçlere yer verme (örneğin daha kolay kullanım için tasarlanmış diş fırçaları, kaşık ve bardaklar)
• Uyarlanmış açma/kapama düğmeleri veya otomatik çalışan cihazlar (örneğin düğmesine basılarak çalışan saç kurutma makineleri, harekete duyarlı olarak çalışmaya başlayan şarjlı diş fırçaları)
• Bir etkinlik içerisindeki beceri basamaklarının değiştirilmesi (örneğin çocuğun dengesini kurabilmesi için iç çamaşırını indirdiği sırada klozete oturmasına izin vermek gibi)
• Kişisel destekte bulunmak (örneğin birey çatalla yemek yerken çatalı batırabilmesi için elini yönlendirmek gibi). Doğru cevap "C" dir.

Öğrencinin öğretilmesi planlanan beceri ile ilgili performansı ve beceri basamaklarını uygulamayı öğrenirken ihtiyaç duyacağı yardım düzeyini doğru belirleyebilmek için dört farklı beceri analizi yapılmaktadır (Uysal, 2004):

• Yapılış sırasına göre beceri analizi

• Gelişimsel aşamaya göre beceri analizi

• Güçlük düzeyine göre beceri analizi

• Becerinin yapısal analizi

Öğretilecek becerinin ön koşul niteliğine göre hiyerarşik olarak sıralanmasıdır. Örneğin eldeli toplama işlemi becerisini öğretmeyi hedeflediğiniz öğrencinin öncelikle rakamlarla eldesiz toplama işlemi yapabiliyor olması gerekmektedir. Benzer şekilde bağcıklı ayakkabı giymeyi hedeflediğiniz öğrencinizin öncelikle bağcıksız, nispeten kolay giyilebilir (babet ayakkabı gibi) bir ayakkabıyı bağımsız şekilde giyiyor olabilmesi gerekmektedir. Öğretmenlerin öğretilmesi planlanan beceri için ön koşul niteliği taşıyan becerileri belirlemeleri ve öğrencilerine bu beceriyi ancak ön koşul becerileri sağlar hâle geldikten sonra öğretmeye başlamaları gerekmektedir. Bu durum gelişimsel aşamaya göre beceri analizi ile aşılabilmektedir.

Özellikle yetersizliği olan bireylerde eğitimin en kapsamlı amacı bireylerin günlük hayatlarında bağımsız bireyler olabilmeleridir (McCornick, 2014). Bu nedenle bireylerin öğretim hedefleri belirlenirken işlevsel beceriler seçilmesi büyük önem taşır. Edinilen becerilerin günlük yaşama aktarılabilmesi için değerlendirmenin de günlük yaşam rutinleri içerisinde yapılması önerilmektedir. Wolery (2000), hedef belirlerken bireylerin günlük yaşam rutinlerine uygun beceriler seçilmesini, bu becerilerin günlük rutinler içerisinde öğretilmesini ve değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmektedir (Wolery, 2000’den akt. McCormick, 2014). Bireyler, öğrenme hedeflerine ulaşmak için akranlarından ayrılmamalıdır. Bu nedenle planlama yapılırken seçilen hedefler ve öğretim yöntemlerinin bireyin günlük yaşam rutinleri ile örtüşmesi göz önünde bulundurulmalıdır (McCornick, 2014).

Çoklu engelli bireylere giyinme ve kişisel temizlik becerilerinin öğretiminde sıklıkla kullanılan öğretim yöntemleri aşağıda sıralanmıştır:

• Gözleyerek öğrenme ve model olma,

• Pasif model olma

• Videoyla kendine model olma,

• Eş zamanlı ipucuyla öğretim.

Tuvalet eğitimine başlayabilmek için üç temel ön koşul özellik bulunmaktadır. Bu özellikler,
merkezî sinir sisteminin ve kasların olgunlaşmasıyla doğrudan bağlantılıdır. Tuvalet eğitimi için gerekli öz koşul özellikler;
• Tuvalet sıklığı konusunda istikrarlı olma,
• Gün içerisinde 1-2 saatlik sürelerle kuru
kalma ve
• Takvim yaşının 2 yaş veya daha fazla olması
şeklinde sıralanmaktadır.
Genel olarak tuvalet eğitimine hazır hâle gelen çocuklar, gün içerisinde bir kez bağırsak boşaltımı,
üç- beş defa da mesane boşaltımı gerçekleştirmektedirler. Tuvalet eğitimine başlayabilmek için,
mesane ve bağırsak tepkileri gün içerisinde tahmin edilebilir aralıklarla oluşmalıdır. Cevap B şıkkıdır.

Müzik ile hareket etkinlikleri çoklu yetersizliği olan bireyler için hareket kontrolü ve koordinasyon geliştirmek, beden imaj hissi ve bedensel farkındalık geliştirmek için de oldukça yararlıdır. Bu amaçlarla yapılabilecek etkinlikler aşağıda listelenmiştir:
• Müziğe pasif hareketle tepki verme
• Eylem şarkıları
• Hareket taklit şarkı ve dansları
• Belirli beden bölümlerini hareket ettiren
şarkılar ve danslar
• Tüm bedeni belirli şekillerde hareket ettiren
şarkılar ve danslar
• Müziğe yaratıcı hareketle tepki verme
• Müzik ile rahatlama egzersizleri. Doğru cevap "A" dır.

Özel gereksinimli bireylerin eğitim almalarındaki temel amaç bireyin ihtiyaçları doğrultusunda
bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmeleridir. Bağımsız yaşam becerileri, günlük hayatta kullanılan giyinme, yemek yeme, telefonla konuşma gibi akademik olmayan becerileri kapsadığı gibi akademik becerileri de kapsamaktadır.

Kültüre uygunluk ölçütü; çoklu engelli bireyin ve aile üyelerinin içinde yaşadıkları
kültürel özellikler, dinî inanışlar ve değerlerin dikkate alınması anlamına gelmektedir. Bu ölçüt, öğretim süreçlerinde halen yeteri kadar dikkate alınmamaktadır. Bu da; kişisel bakım becerilerinin öğretiminde başarısızlığa yol açabilmektedir. Örneğin; bazı kültürlerde katı yiyecekler yenirken kaşık/çatal kullanılmamaktadır. Böyle bir kültürün içerisinde yaşayan çoklu engelli bir bireyin, kültürel özellikleri araştırılmadan bireye çatal/kaşık kullanarak yeme becerisini öğretmeye çabalamak zaman kaybından başka bir işe yaramayacaktır. Doğru yanıt D şıkkıdır.   

Çorap giyme, kazak katlama gibi becerilerin son basamaklarının uygulanması daha kolaydır. Özel gereksinimli bireylere öğretim sunulurken basitten karmaşığa doğru ilkesi ile hareket edilmesi sebebi ile öğrencinin beceriyi en kolay öğrenebileceği zincirleme yaklaşımı seçilmelidir.  Eğer öğrenci beceri basamaklarının yarısından fazlasını gerçekleştiremiyor ya da öğrencinin birçoğunda fiziksel yardım veya model olmaya ihtiyacı olduğu belirlenirse bu durumda beceri tersine zincirleme yöntemine göre basamaklandırılıp öğrencinin tersine zincirleme yöntemine göre var olan performans düzeyi ayrıntılı olarak belirlenir ve öğretim planı tersine zincirleme yöntemine göre yapılır. 

Çok engelli bireylerin hangi ortamda eğitim alacağı konusunda ekip kararı alınması önerilmektedir. Bu ekipte aile, öğretmenler, okul idaresi, iş uzmanı, sağlık personeli gibi bireyin eğitim ve sağlık gereksinimleri hakkında karar verebilecek kişilerin yer alması esastır.

Öğretilecek becerilerin seçiminde becerinin öğrenci ve ailesi açısından işlevsel olması oldukça önemlidir. Öğrenci için öncelikli becerilerin, yani işlevsel becerilerin belirlenmesi için aşağıdaki adımlar izlenir :

• Öncelikle öğrenci, beceri listelerinin olduğu formlar ile değerlendirilir. Bu formlar kaba değerlendirme formları, gelişim envanterleri ve akademik beceriler için ders programlarında yer alan kazanımlar olabilir. Değerlendirmede öğrencinin fiziksel, bilişsel alanlar ve dil, iletişim gibi tüm gelişim alanlarındaki durumu incelenir.

• Daha sonra aile ile görüşme yapılarak, öğrencinin hangi becerileri ne düzeyde gerçekleştirdiği ve ailenin çocuğunun öncelikle hangi becerileri kazanmasını istediğiyle ilgili bilgi toplanır.

• Ayrıca öğrencinin zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği ortamların özellikleri ve öğrencinin bu ortamlarda günümüzde ve gelecekte ne tür becerilere sahip olması gerektiği saptanır.