İsla^m öncesi Arap toplumunda özellikle şiir ve hitabet gelişmiştir. Bunlar arasında en önde gelen örnekler Muallaka^t-ı Seb’a adıyla bilinir. S¸iirlerde mertlik, cesaret, cömertlik ve şeref temalarına yer verilmesi, tıpkı Allah inancında olduğu gibi, birtakım inanç esasları ile erdemlerin de cahiliye toplumunda tamamen yok olmadığını gösterir. Kaynaklarda “Cahiliye” adı verilen bu dönem, bilgi ve inanç yoksunluğundan çok, bu konulardaki ölçüsüzlük, davranış ve ilişkilerdeki yanlışlıkların yaygınlığından dolayı bu adla anılmıştır. Buna göre “cahiliye” ifadesi daha çok bir zihniyet yapısını tanımlamaktadır. Bu dönemde Arap toplumunda çocuklara okuma-yazma öğretilen ve “Kütta^b” adı verilen kurumların varlığından söz edilebilir. Ancak bu kurumlar sayı ve nitelik olarak gelişmiş değildir. Daha ileri düzeyde eğitimin yapıldığı kurumlar ise yoktur. 

İslâm dini ile deneysel araştırmaların bir problem sözkonusu değildir. Bilakis, bu araştırmalar ve sonuçları, Kur’an’daki gerçeklerin açığa çıkmasına ve anlaşılmasına hizmet etmiş olur. Allah Teâlâ da zaten bunu istemektedir. 

Müsamaha ve tolerans Hoşgörü anlamına gelmektedir

Hz. Peygamber’in arkadaşları (Asha^b-ı Kira^m), büyük oranda mescid çerçevesinde gerçekleşen bu eğitim faaliyetine azami^ ölçüde katılmaya çalışmışlardır. Buradaki eğitime kadınların da katıldıkları, Hz. Peygamber’e bizzat sorular sordukları; hatta onlara ayrı bir günün tahsis edildiği de bildirilmektedir. 

Âlet ya da aklî ilimler mekâsıd ilimlerinin öğrenilebilmesi ve anlaşılabilmesi için gerekli olan Arapça, Mantık gibi ilimlerdir. Matematik ve Fen ilimleri de bu gruba girmektedir. Mekâsıd ya da naklî ilimler, öğretimi asıl hedef olan ve kaynağı vahye dayalı Tefsir, Hadis, Fıkıh gibi ilimlerdir.

Gelişim psikolojisi açısından insan, bülu^ğ ile başlayan ergenlik döneminde, akıl ve kavrama gücü bakımından, sorumluluğu kabul edebilecek asgari olgunluğa ulaşır. O¨zellikle din ve ahla^k gelişimi itibariyle çocuk, yaklaşık on iki yaşlarında dini anlamaya ve ona yakın ilgi göstermeye başlar. Onun için bu yaşlar, psikolojide “dini^ uyanış” veya “dini^ gelişim çağı” gibi ifadelerle tanımlanmaktadır. C¸ocukta soyut kavramları anlama kapasitesi de bu yaşlarda gelişip olgunlaşmaya başlar. Bunun yanında olayları birleştirme ve onlar hakkında bir sonuca ulaşma kabiliyeti ancak, ortalama olarak çocuk 15 zeka^ yaşını tamamladığında açıkça görülür.

Genellikle 2-6 yaşları arası ilk çocukluk dönemi olarak kabul edilir. Yürüme ve konuşma gibi özgürlük ve güç duygusu veren başarıların yaşandığı 2. yaş, çocuk için a^deta bir mutluluk çağıdır. C¸evresindeki her şey, artık onun ilgisini çeker, merakını uyandırır. Bu çağda en çok kullanılan sözlerden biri “görmek istemek” olur. Yaklaşık 2,5-3 yaşlarında çocuklar dini^ sorularla ilgilenmeye başlar. 4-5 yaşlarına doğru bu ilgi doruğa ulaşır. Bazen, yetişkinlerin cevap vermekte zorlandıkları sorular sorarlar.

Küttaplar, daha sonraki dönemlerde mektep, sıbyan mektebi, taş mektep veya mahalle mektebi gibi adlarla varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Tanzimat’tan itibaren çeşitli seviyelerdeki mekteplerde okutulan bazı derslerin de programa alındıkları görülmektedir. Bunlar; Türkçe, Farsça, Beden Eğitimi, Resim dersleridir.

Medîne (Şehir): “Hâkimin bulunduğu ve adâletin uygulandığı yer” demektir. Böylesi bir anlam zenginliği sonucunda denilebilir ki, medine (şehir),aynı zamanda dinin hükümlerinin uygulandığı yer anlamına da gelir. Nitekim Hz. Peygamber Medîne’ den ayrıldığı zamanlarda şehre bir hâkim (deyyân),bir de namaz kıldıracak imam bırakırdı. Bu gerçek göz önünde tutulduğunda, Hicretten sonra neden Yesrib şehrine “Medine” denildiği de açıkça anlaşılmaktadır.

İlk çocuklukta, yaşanılan dünyaya olan ilgi ve bu dünyanın sırlarını merak duygusu oldukça güçlüdür. C¸ocuk, nereden ve nasıl geldiğini düşünür ve sorar. Kendi varoluşuna dair bilgi sahibi olmak çocukta adeta vazgeçilmez bir duygudur. Bu dönemde Allah, melek, peygamber, cennet, cehennem, şeytan kavramları henüz sırlarla örtülüdür; fakat çocuk bunlar üzerindeki sır perdesinin kalkmasını içten içe ister ve tatmin edici bir cevap bulamamanın rahatsızlığını hisseder.

Sunuş yoluyla öğretim stratejisi, açıklayıcı, yorumlayıcı bir yaklaşımla kavram ve genellemelerin öğretildiği, konunun öğretmen tarafından öğrenmeye en uygun şekilde organize edilerek sunulduğu, öğretmen-öğrenci arasında yoğun bir etkileşimin yaşandığı bir öğretim stratejisidir. Sunuş yoluyla öğretme yaklaşımında, öğretmen öğrencilerin derse aktif bir şekilde katılımını sağlamaya çalışır. Öğretmenin rehberliğinde kavramlara ve genellemelere kendisi ulaşır ilkesi ise buluş yoluyla öğretim stratejisinin bir özelliğidir.

Ekonominin, “kıt kaynakların sınırsız ihtiyaçlar karşısında adaletli bir şekilde dağıtımıdır” anlamına geldiğini hatırlayalım. Dolayısıyla burada işin içine öncelikle “adâlet” girmektedir. Adaletin de her şeyden önce bir ahlâkî kavram olduğu unutulmamalıdır. Tüm dinlerde ahlâkın mutlaka dinin kurallarına dayandığı
düşünülürse, ekonominin gündeme geldiği yerde, din eğitiminin de rahatlıkla geleceği aşikârdır.

Eğitim kavramı, Batı kaynaklarında “education” kelimesiyle ifade edilmektedir. Kelimenin Latince kökü “educare”dir. Bu, “yetiştirmek, yönetmek, yönlendirmek ve potansiyelleri ortaya çıkarmak” anlamına gelir.

Anlatım yöntemi gibi, soru-cevap yöntemi de eğitim tarihi kadar eski bir öğretim yöntemidir. Sokrates tarafından bir öğretim metodu olarak kul lanıldığı için Sokrates yöntemi ve bulduru yöntemi olarak da bilinir. Ayrıca, eski kaynaklarımızda isticvab adıyla anılır. O¨ğretmenin, öğrencilere bir konu ile ilgili sorular sorması ve bu sorulara aldığı cevaplardan yeni sorular üreterek soru-cevap süreci içinde öğrencinin konuyu kavramasını sağlamaya dayalı bir yöntemdir. O¨ğretime, öğrencilerin merakını uyandıran bir soru ya da problem ile başlanır. O¨ğrenciler bazı tahminlerde bulunmaya veya çözüm önerileri sunmaya teşvik edilirler. 

C¸ocukta ahla^k ve adalet duygularının gelişmesinde de anne baba tutumlarının büyük etkisi vardır. Bedensel ihtiyaçları yanında çocuğun sevgi, şefkat ve ilgi gibi ruhsal ihtiyaçlarının karşılanmasında en etkin rolü üstlenmiş olan annenin disiplin anlayışı, çocuğun vicdanının şekillenmesinde derin izler bırakır. Bunun yanında babanın disiplin ve otoritesinin, güç ve aktivitesinin de çocuğun vicdan gelişiminde, annenin rolünü bütünleyici bir etkisi bulunmaktadır. Ailede ana-baba tutumları, çocuğun kişilik ve benlik gelişimini etkileyen önemli çevre faktörlerindendir.

Başta, asıl itibariyle insanı topraktan yarattığını bildirir (Fâtır 35/11; Ğâfir 40/67; Rûm 30/30). Ayrıca, diğer yaratılış süreçlerini de çeşitli vesilelerle dile getirip üzerinde düşünülmesini ister.

Edib Ahmed Yüknekî ise, Karahanlı beylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar’a hediye ettiği Atabetü’l-Hakâyık (Hakikatler Eşiği) isimli eserinde, Müslümanca nasıl ahlâklı olunacağını, hadisler ışığında, didaktik bir üslupla kaleme almıştır.