Ülkemizde engelli bireylerle
ilgili mevzuatın temelini 5378 sayılı
Engelliler Hakkında Kanun
oluşturmaktadır. Bu Kanun, TBMM’de
1/7/2005 tarihinde kabul edilmiştir.

Hukuk kurallarının unsurları
konu,emir ve yaptırımdır

Engelli Kimlik Kartı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından verilmektedir. Engelli kimlik kartı, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle meydana gelen bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal
ve sosyal yeteneklerini yüzde kırk (% 40) veya daha yüksek bir oranda kaybeden ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan engelli bireylere verilmektedir. Engelli kimlik kartı engelli sağlık kurulu raporu yerine geçmez. Kimlik kartına sahip her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı, engelli kişilere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanır. Kimlik kartı alıp almamak engelli kişinin isteğine bağlıdır. Engelli kimlik kartı ile başta ücretsiz ve indirimli seyahat olmak üzere birçok hak ve hizmetten yararlanılmaktadır. Cevap: C şıkkıdır.

İHEB her bireyin beslenme, konut, giyim ve tıbbi bakım hakkı olduğunu; yaşlılık hastalık sakatlık gibi kişinin iradesi dışındaki geçim sıkıntısına yol açan durumlarda güvenlik hakkı olduğunu ifade etmektedir (İHEB madde 25).

1982 yılında engelli bireyleri içeren “Dünya Eylem Planı” engelli bireylere yönelik oluşan yeni yaklaşımın hedeflerini ve amaçlarını açıkça ortaya koymaktadır. Dünya Eylem Planı’na göre, sosyal yaşamada ve kalkınmada istenen seviyeye ulaşmak için engelli bireylere yönelik fırsat eşitliği ve rehabilitasyon hizmetlerinin mutlaka sağlanması gerekmektedir. Engelli bireylerini izole edilmemesi ve toplumsal yaşama katılımı destekleyecek uygulamaların hayata geçirilmesi oldukça önemlidir. Engelli bireylere yönelik bu dönemde yaşanan başka bir önemli gelişme ise Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) 1983 yılında yürürlüğe soktuğu
“Engellilerin Mesleki Rehabilitasyonu ve İstihdamı” sözleşmedir. Sözleşmeye göre üye her ülke engelli bireylerin istihdamı ve mesleki eğitimini kendi imkânları ölçüsünde sağlamak zorundadır. Uluslararası kuruluşların engelli bireyler ile ilgili aldığı kararlar devletlerin bu alanda çalışmalar yapmasını zorunlu kılmıştır. Türkiye’de 1981 yılında Sakatları Koruma Millî Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. Bu kurula, ülke çapında hem özel hem de resmî kurumların engelli bireylere yönelik uygulamalarını denetleme yetkisi verilmiştir. Uluslararası gelişmelere paralel olarak İngiltere’de 1983 yılında Akıl Sağlığı Yasası yürürlüğe girerek, engelli bireylerin sosyal haklardan yararlanmaları için düzenlemelere gidilmiştir. Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin 1999 yılında imzaladığı Amsterdam Anlaşması ayrımcılıkla mücadele ve fırsat eşitliğinin sağlanması konusunda oldukça önemlidir. Anlaşmanın özellikle 13. Maddesi değişen anlayışı ortaya koymaktadır. İlgili maddeye göre bireylerin cinsiyeti, dinî, etnik kökeni, engeli, yaş ya da cinsel tercihi sebebiyle uğradığı ayrımcılığı ortadan kaldırmak için üye devletler gerekli tedbirleri alması gerekmektedir. Bu anlaşma sonucunda engelli bireyler pasif ve yardıma muhtaç kimseler değil, toplumsal yaşamda diğer bireylerle eşit hak ve imkânlara sahip bir toplumsal grup olarak görülmektedir. Engelli bireylerin yasal haklarında yaşanan en önemli gelişme ise BM’nin 2006 yılında oluşturduğu “Birleşmiş Milletler Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme” dir. Bu sözleşme ile birlikte engelli haklarına ilişkin uygulamalar uluslararası alanda resmîleşmiş ve devletler tarafından bu şartlara uyulması zorunlu hâle gelmiştir. Yaşanan bu gelişme ile engelli bireylerin yasal hakları ile uygulamalar hem uluslararası geçerlik kazanmış hem de insan hakları modeli genel kabul görmüştür. Doğru cevap D şıkkıdır.

Temin/tedarik: Temelde bireyler devletten “insan hakları” kapsamında karşılıksız avantajlar/ ayrıcalıklar bekleme hakkına sahip değillerdir. Bir başka ifade ile birey devletten bu benim insan hakkım diyerek karşılıksız bir ayrıcalık/avantaj temin/tedarik etmesini beklememelidir. Ancak bu durum bazı genelleştirilmemesi gereken istisnai durumlar dışındadır. Örneğin kendi kusuru olmaksızın yaşamını sürdüremeyen bireyler (engelli bireyler, kimsesiz çocuklar, yaşlı bireyler) için devlet gerekli tedbirleri almak ve kurumlar kurmak ile yükümlüdür.

Toplu taşıma araçlarında engellilere, hamilelere ve yaşlılara yer vermek, görme engelli kişilerin trafikte karşıdan karşıya geçmelerine yardım etmek ahlak kuralıdır.

Sağlık hakkı bireyin yaşamını sürdürmesi, en iyi sağlık durumuna gelmesi, tıbbi bakım alması gibi önemli ve yaşamsal haklar bütünüdür.

Engelli kişilerin işçi olarak istihdamları Türkiye İş Kurumu tarafından yapılmaktadır. 50 ve daha fazla işçi çalışan kamu sektörü iş yerleri % 4, özel sektör iş yerleri % 3 oranında engelli işçi çalıştırmakla yükümlüdür.

Üçüncü kuşak insan hakları: Üçüncü kuşak insan hakları “dayanışma hakları” olarak da isimlendirilebilmektedir. Tarihsel süreç bağlamında en son ortaya çıkan haklar olduğu ifade edilebilir. Örneğin; bilgi edinme hakkı, kendini geliştirme hakkı, barış hakkı üçüncü kuşak haklardandır. Cevap: C şıkkıdır.

Her hukuk kuralının bir konusu, emri ve yaptırımı bulunur. Hukuk kuralının düzenlediği insan davranışları ve olaylar, hukuk kuralının konusunu oluşturur. Diğer bir ifadeyle, hukuk kurallarının konusu, söz konusu kuralın neyi düzenlediğidir. Hukuk kuralının kişilere getirdiği yükümlülük, kişilerden uymasını beklediği davranış¸ hukuk kuralının emridir. Emir, olumlu bir davranışta bulunmak (yapmak) ya da belirli biçimde davranmamak (yapmamak) olabilir.  Yaptırım (müeyyide) ise, emre uyulmaması, emrin ihlal edilmesi hâlinde bu kurala aykırı davranan kişiye uygulanacak zorlamayı gösterir. Dolayısıyla, bu yönetmelik maddesinin konusu, engellilere yönelik özel bakım merkezlerinin uyması gereken kurallar, emri, merkezden hizmet alan kişilere zarar veren tutum ve davranışların yasak olması, yaptırımıysa, merkezin kapatılmasıdır. Bu durumda doğru yanıt A seçeneğidir.  

En genel tanımıyla engellilik; duyu organlarının zedelenmeye bağlı olarak işlevlerinde gözlenen kayıpların ortaya çıkardığı yetersizlikten etkilenme nedeniyle bireyin çevreyle etkileşimde karşılaştığı problem durumudur.

Pozitif ayrımcılık; ekonomik, politik alanlarda ve toplumsal yaşamdaki eşitsizlikleri azaltmak için dezavantajlı gruplara (kadın, çocuk, engelli vb.) verilen ayrıcalık ve haklardır. Cevap: C şıkkıdır.

Otopark Yönetmeliği’nde; otoparkların yapımında TSE standartlarına uyulması, umumi bina, bölge otoparkları ve genel otoparklarda, giriş-çıkış ve asansörlerine en yakın yerlerinde birden az olmamak şartıyla, her 20 park yerinden birinin engelli işareti konularak engelliler için ayrılması zorunludur. Cevap: E şıkkıdır.

Engelli kişi adına tescil edilen taşıtlar (5 yıl boyunca) Motorlu Taşıtlar Vergisinden de muaftır. Bu avantajlarla sıfır kilometre yeni
bir araç alan engelli ya da ailesi piyasa değerinin yaklaşık yarısına ya da üçte iki fiyatına araba sahibi olabilmektedir.

Feodal dönemde toplum büyük ölçüde köy ve kırsal kesimlerde hayatını sürdürür. Üretim büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Üretimde aile bireylerinin tamamı görev alır. Üretimde basit ve ilkel araçlar kullanılır. Bireyler, derebeyi veya senyör adı verilen yöneticilerin topraklarında çalışır ve dini^ inanç, toplumun yasayışını belirleyen temel unsurdur. Kapitalist dönemde ise bireyler şehirlerde yaşar ve fabrika ya da büyük üretim alanlarında çalışırlar. Üretim ihtiyacının artmasıyla çalışma koşulları zordur. Üretimde ise daha karmaşık ve beceri gerektiren araçlar kullanılır. Görüldüğü üzere, D seçeneğindeki ifade kapitalist dönemdeki siyasi ve sosyal yapıyı açıklarken, diğer seçeneklerdeki ifadelerin tümü feodal dönemdeki siyasi ve sosyal yapıyı açıklar.  Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğidir.

Geçtiğimiz başlıklarda da belirtildiği gibi 2. Kuşak haklar bir başka deyişle sosyal haklar devlete “hizmet sağlama, karışma” ödevi yüklemektedir. İkinci kuşak haklar eğitim hakkı, sağlık hakkı, kültürel etkinliğe katılma hakkı gibi insan haklarını ifade etmektedir.

Toplumda yaşayan bireyler arasındaki sosyal ilişkileri düzenleyen kuralların tümüne toplumsal düzen kuralları denilmektedir. 

Habilitasyon: Engellinin bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarını karşılayabilmesini ve yaşamını bağımsız bir şekilde sürdürebilmesini sağlamayı amaçlayan fiziksel, sosyal, zihinsel ve mesleki beceriler kazandırmaya yönelik hizmetlere denir.

Günümüz Türkiye’sinde engellilerle ilgili hizmetlerinin başlıca yasal dayanakları Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 1997 yılında yürürlüğe giren 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve 2005 yılında yürürlüğe giren 5378 Sayılı Engelliler Kanunu’dur.