Genel Dilbilim 2 Ara 10. Deneme Sınavı
Toplam 15 Soru1.Soru
Aşağıdakilerden hangisinin önerme ile ilgili doğru bir ifade olduğu söylenemez?
Zihin üstü kavramdır. |
Evrenseldir. |
Tek tek dillere özgü değildir. |
Düşüncelerle birebir aynı şeydir. |
Bilişsel bir olguya gönderimde bulunur. |
Önermelerin, düşüncelerle ilgili olduklarını kabul etmekle birlikte düşüncelerle birebir aynı şeyler olduğunu varsayma yanlışına düşmemek gerekir. Düşünceler zihinsel süreçlerdir ve bu açıdan bireyseldirler. Önermeler ise bireyler/zihinler-üstü kavramlardır, evrenseldirler ve bu nedenle tek tek dillere özgü değildirler. Bu anlamıyla önermeler bilişsel bir olguya gönderimde bulunurlar. Diğer bir deyişle önermeler düşünmek için kullandığımız soyut parçalardır.
2.Soru
Öznelerin hangi anlamsal rollerde bulunabileceğine baktıktan sonra özneyi belirlemek için kullanılabilecek ölçütleri sıralayabiliriz: Adın yalın durumu, Kim/Ne soru sözcükleri, Özne-Eylem uyumu, Gizli Özne, Özne olarak adıl kullanımı. Bu bağlamda “Ben geldi.” tümcesi bu ölçütlerden hangisi ile ilgilidir?
Gizli Özne |
Adın yalın durumu |
Özne-Eylem uyumu |
Kim/Ne soru sözcükleri |
Özne olarak adıl kullanımı |
Türkçe gibi bazı dillerin zengin çekim ekleri vardır ve tümcedeki eylem özne ile uyumlu çekim ekleri taşır. Özne ve eylem arasındaki uyum tekillik / çoğulluk gibi sayı ile birinci, ikinci ve üçüncü kişi ekleri şeklindedir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi öznedeki kişi ve sayıyı çok iyi ayırt eden uyum ekleri kullanılmaktadır.
3.Soru
Sözdizim açısından öbekler ve ögeler ele alındığında aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Tümleç, baş tarafından sözlükçedeki |
Baş, tümlecine ad durumu verir, yani onu yönetir. |
Tümleç atılırsa yapı ya kuralsız olur; ya da anlam tümüyle değişir. |
Eklenti, başın sözcük kütüğündeki zorunluluklar tarafından seçilen bir öge değildir. |
Baş ve eklenti arasında yönetilen –yöneten ilişkisi vardır. |
Baş, eklenti ve tümleç ile ilgili özet tabloya bakıldığında görülüyor ki baş ve eklenti arasında yönetilen-yöneten ilişkisi yoktur. Tam tersine baş ve tümleç arasında böyle bir ilişki vardır.
4.Soru
Bilişsel bir olguya gönderimde bulunan ve düşünmek için kullandığımız soyut parçalara ne ad verilir?
Sözcük |
Sözce |
Tümce |
Önerme |
Düşünce |
Bilişsel bir olguya gönderimde bulunan ve düşünmek için kullandığımız soyut parçalara önerme denir.
5.Soru
'[İmparator Justinianos tarafından yaptırılmış olan] Ayasofya İstanbul’un en ilgi çeken yapılarından birisidir.' tümcesinde, köşeli ayraç içindeki tümceciğin türü nedir?
Başsız ortaç |
Devinim tümceciği |
Kısıtlayıcı ortaç |
Belirteç tümceciği |
Genişletici ortaç |
Genişletici ortaçlar, ortaç olmaksızın da baş adın ayırt edilebildiği durumlarda görülür. Örnekte, Ayasofya özel bir addır ve bu yapının İstanbul’da ilgi çeken bir yapı olduğunu hepimiz biliriz. Böyle özel adların gönderimlerinin daraltılmasına gerek yoktur. Ancak bu ad hakkında daha fazla bilgi vermek için sıfat tümceciği kullanılabilir. Örnekte, Ayasofya’nın kimin tarafından yaptırıldığı ek bir bilgidir. Doğru yanıt E’dir.
6.Soru
Aşağıdaki tümcelerin hangisinde benzetme yoktur?
Çakı gibi bir askerdi. |
Süt gibi bembeyazdı. |
Sakız gibi koluna yapıştı. |
Bebek gibi ağlıyordu. |
Zehir gibi biberi yedi. |
Tümcelere bakıldığında; “çakı gibi, süt gibi, sakız gibi, bebek gibi” sözcük grupları benzetmelere örnektir. Fakat “zehir gibi” benzetme değil eğretilemedir çünkü “zehir gibi” söz öbeği biberin acılığını belirtir.
7.Soru
Karşıtlık ilişkisi içindeki olumlu kutbu temsil eden sözcüğün olumsuz kutuptaki sözcüğü sezdirmek zorunda olmadığı karşıtanlamlılık türü aşağıdakilerden hangisidir?
Bütünleyici Karşıtanlamlılık |
Basit Karşıtanlamlılık |
Derecelendirilebilen Karşıtanlamlılık |
Ters Yönlü Karşıtanlamlılık |
İşteş/İlişkisel Karşıtanlamlılık |
Derecelendirilebilen karşıtanlamlılık ilişkisinde, bütünleyici karşıtanlamlılardan farklı olarak, karşıtlık ilişkisi içindeki olumlu kutbu temsil eden sözcük olumsuz kutuptaki sözcüğü sezdirmek zorunda değildir, yani çiftlerden birisinin olumsuzlanması karşıtını zorunlu kılmaz. Örneğin, genç değilseniz bu zorunlu olarak yaşlı olduğunuz, zengin değilseniz yoksul olduğunuz, hızlı değilseniz yavaş olduğunuz anlamına gelmez. Bütünleyici karşıtanlamlılardan farklı olarak bu durumun ortaya çıkmasının nedeni, bu sözcük çiftlerinin ara terimler barındırmasıdır ya da bir ölçek ile ilgili olmasıdır. Türkçede sıcak ile soğuk arasında bir ara terim olarak ılığın yer alması buna örnektir.
8.Soru
‘Küstahlaşmadıkça herkese her soruyu sorabilirsin.’
tümcesindeki belirteç tümceciğin taşıdığı anlam
aşağıdakilerden hangisidir?
Öncelik |
Eşzamanlılık |
Sürerlik |
Koşul |
Tarz |
Belirteç tümceciklerinin zaman, koşul, tarz,
neden-sonuç, koşul vs. anlamı taşıdıkları söylenebilir:
Öncelik: Sen buraya gelmeden (önce) ben bu sorunu
halletmiştim. Eşzamanlılık: Çalıştıkça başarılı oluruz.
Ardıllık (Tezlik): Seran gelir gelmez annesi yemeğini
hazırladı. Bitmişlik: Kitabı bitirdiğimde sana veririm.
Sürerlik: Çayları içip içip uykumu kaçırdım. Koşul:
Küstahlaşmadıkça herkese her soruyu sorabilirsin. Neden:
Nesrin çok çalışmaktan yorgun düşmüştü. Sonuç: Artık
tatile gittiklerine göre biraz dinlenebilirler. Tarz: Ayhan
koşa koşa gitti vb. gibi.
9.Soru
Aşağıdaki notasyonlardan hangisi geçişli bir eylemin gönderimini ifade eder?
[düş- == {Pelin, Hasan, Aydın, …} |
[oku- == {{Sibel, dergi}, {Selim, roman}, {Nalan, gazete}, …} |
[koş- == {x: x koşmakta olan bireylerin kümesinin bir üyesi} |
[bak- == |
[ ağla- == {x, y: x bir birey ve y ağlamak ve x ağladı xy} |
A, C, D ve E seçeneklerindeki eylemler geçişsizdir. E notasyonu ayrıca doğru değildir. Geçişli eylem olan oku-‘yu doğru biçimini ifade den notasyon B seçeneğidir.
10.Soru
Aşağıdakilerden hangisi tasarımlar-imgeler ya da
çağrışımlar ile ilgili doğru bir ifadedir?
İki sözcüğün bir anlamsal ilişki kurduğu |
Diğer sözcükle eşanlamlı olması gerekir. |
Diğer sözcükle karşıt anlamlı olması gerekir. |
Sözcükler duygusal bir boyut barındırır. |
Her kişide yarattığı duygusal çağrışımlar aynıdır. |
Çağrışımlar zorunlu olarak iki sözcüğün bir
anlamsal ilişki kurduğu durumlarda ortaya çıkacak diye
bir kural yoktur. Bir sözcüğün çağrışım alanında yer
alabilmek için o sözcükle eşanlamlı ya da karşıt anlamlı
olmak da gerekmez. İki sözcüğün bireysel konuşucularda
yarattığı duygusal çağrışımlar farklı olabilir. Sözcüklerin
çağrışımları ve konuşucuların zihninde oluşturduğu
tasarımlar/imgeler açık bir duygusal boyut barındırırlar.
11.Soru
Tavuk, horoz, inek, boğa gibi sözcükler ‘hayvan’ başlığı altında toplayabileceğimiz ortak bir anlam taşır. Daha teknik bir dille, tüm bu sözcüklerin ortak özelliğinin HAYVAN olduğunu söyleyelim. Ortak HAYVAN özelliğinden başka mesela tavuk ve inek sözcüklerinin DİŞİL olma özelliği açısından ortak oldukları ve horoz ve boğa sözcüklerinin de ERİL olma özelliği açısından ortak oldukları söylenebilir. Bunu aşağıdaki kuramlardan hangisi ile açıklayabiliriz?
İçsellik Kuramı |
Gösterge Kuramı |
Anlamsal Ağlar Kuramı |
Gönderimsellik Kuramı |
Anlamsal Özellikler Kuramı |
Bu yaklaşımın temelinde sözcük anlamının daha basit anlamların birleşimi yoluyla oluşturulduğu iddiası yatar. Daha ‘basit’ anlamların neler olduğunu anlamak üzere sözcüklerin anlamsal özelliklerini belirleriz. Anlamsal özellikler, bir sözcüğün kullanımsal uygunluk taşıyabilmesi için yerine getirilmesi gereken koşulları belirler.
12.Soru
Aşağıdakilerden hangisinde devinim tümceciği vardır?
Yolcular polise şoförün uyuduğunu söylediler. |
Düzenli olarak ödevlerini yapmanı rica ediyorum. |
Her sabah annesine özenle kahvaltı hazırlayışı övgüye değer. |
Sebze fiyatlarında yeni bir düzenleme yapacaklarını duyurdular. |
Emniyet kemerini bağlamadığın dikkatimi çekti. |
Olgu tümceciği, olgusal ad tümceciğidir. Yani bu tümcecikteki önerme doğrulanıp yanlışlanabilir. Gerçekleştiği ya da gerçekleşecek olması önemlidir. Devinim tümceciği -mAk ve -mA ekleriyle elde edilen ad tümcecikleridir ve önermedeki olayın gerçekleşmiş olma olasılığı değil, hareket / devinim önemlidir. Örneğin, A, C, D ve E tümcelerinde gerçek yüklemi kullanarak sınama yapabiliriz. Eğer yan tümcecik olgusal ise gerçek yüklemiyle kurallı bir tümce oluştururken, devinimsel tümce aynı yüklemle birlikte kuralsız olur:
Yolcular polise [şoförün uyuduğunu] söylediler.
[Şoförün uyuduğu] gerçek.
Doğru yanıt B’dir.
13.Soru
“Masamın canı çay çekmiş.” tümcesi neden anlamsal olarak garip diye nitelendirilir?
Yanlış kelime kullanımından. |
Masa sözcüğünün anlamsal özelliğinden. |
Mantık hatasından. |
Devrik cümle olduğundan. |
Cümlenin öğelerinden. |
Masa sözcüğünün anlamını oluşturan özellikler kümesinde CANI ÇEKME gibi özelliklerin bulunmamasından kaynaklanmaktadır.
14.Soru
Fransızca - İngilizce abajur < ‘abat-jour’ frikik < ‘free-kick’ gazoz < ‘gazeuse’ tişört < ‘T-shirt’ gişe < ‘guichet’ miting < ‘meeting’ gerçeküstücülük < surre´alisme morötesi < ‘ultraviolet’ eşcinsel < homosexuel kızılötesi < ‘infrared’ Her dilde yeni sözcük yaratmaya dönük çok sayıda yol bulunur. Yukarıdaki tabloda dilimize Fransızcadan ve İngilizceden girmiş sözcükler bulunmaktadır. Dilimize giren bu sözcükler aşağıdaki yollardan hangisi ile girmiştir?
Ödünçleme |
Alfabetik kısaltmalar |
Baş harflere dayanan kısaltmalar |
Özel adların genel adlara dönüştürülmesi |
Dilin bağımlı ve bağımsız biçimbirimlerine dayanmadan yaratılan tümüyle yeni sözcükler |
Alfabetik kısaltmalar (TDK, AYM vb.), Dilin bağımlı ve bağımsız biçimbirimlerine dayanmadan yaratılan tümüyle yeni sözcükler, Baş harflere dayanan kısaltmalar (İngilizcede radar sözcüğü, radio detecting and ranging sözcüklerinin başharfleri), Özel adların genel adlara dönüştürülmesi (bir kağıt mendil markası olarak ‘Selpak’ın genel olarak kağıt mendili anlatır duruma gelmesi), Ödünçleme diye adlandırılan, başka dillerden sözcüklerin alınıp bir (sesbilimsel) yerlileştirme sürecinden geçerek kullanılması durumu ya da öbeğin tam çevirisinin yapılması yoluyla ödünçlenmesi.
15.Soru
Aşağıdaki tümcelerden hangisinde işlevi ilgeç nesnesi olan bir AÖ vardır?
Ali tatilde yeni kitaplar okudu. |
Dün yaptığımız piknik çok eğlenceliydi. |
Onun babası emekli bir öğretmen. |
Matematik ödevlerinizi yarın mutlaka getirin. |
Otel müdürü yeni konukları için hazırlık yaptı. |
E seçeneğindeki “Otel müdürü [[[AÖyeni konukları]için] hazırlık yaptı.” tümcesindeki “yeni konukları için” AÖ, ilgeç nesnesi olan bir ad öbeğidir. Doğru yanıt E’dir.