Genel Dilbilim 2 Ara 11. Deneme Sınavı
Toplam 20 Soru1.Soru
Aslı’nın erkek kardeşi üç at satın aldı tümcesinin önvarsayımı aşağıdakilerden hangisidir?
Aslı’nın erkek kardeşi var. |
Aslı’nın erkek kardeşi bir hayvansever. |
Aslı’nın kardeşi iki ata bakıyor. |
Aslı’nın kardeşi zengin. |
Aslı’lar iki kardeştir. |
Bir tümcenin savladığı önerme dışında kalan ama yine o tümcenin üzerine inşa edildiği diğer önermelere önvarsayım adını veriyoruz. Önvarsayımlar, içinde yer aldıkları önermenin doğruluk değerinden, yani doğru olup olmamasından bağımsız olarak varlıklarını sürdürürler. Seçeneklerde önvarsayım içeren tümce A olup, farklı biçimlerde test edilebilir. Örneğin, olumsuzlama yapıp ‘Aslı’ın erkek kardeşi üç at satın almadı’ desek bile Aslı’nın bir erkek kardeşi olduğu sabittir. B seçeneğine göre hayvansever olup olmadığı bilinemez. C’ye göre üç at alması, iki ata bakmasını kapsar, ancak bekli de önceden alınmış başka atları olabilir. D’de ise, üç at alması onun zengin olduğunu göstermediği gibi, başkasının parasıyla almış olabilir. E’deki sorun ise Aslı’nın birden fazla erkek veya kız kardeşleri olabileceğidir. Doğru yanıt A’dır.
2.Soru
Aşağıdaki tümcelerden hangisi kılıcı türünden bir özne içerir?
Hava çok güzel oldu. |
Ayşe utançtan kızardı. |
Sezen hiç iyi hissetmiyor. |
Ahmet merdivenleri hızla çıktı. |
Balık fiyatları arttı. |
Bir eylemi bilinçli olarak yapan, bir işi bilerek ve isteyerek yapan kişiye kılıcı denir. Yukarıdaki tümcelerde Ayşe ve Sezen bilerek bir iş yapmamışlardır. Hava ve balık fiyatları cansız bir özne olarak bir eylemi gerçekleştirebilme yetisine sahip değildir. Ahmet ise bilerek ve isteyerek merdivenleri çıkmıştır. Doğru yanıt D’dir.
3.Soru
Bir dilsel ifadenin bir varlıkla ilişki kurmasını sağlayan niteliklerine verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?
Gönderimsel anlam |
Betimsel anlam |
Totoloji |
Özel adlar |
Cins adlar |
Gönderimsellik kuramı, anlamın bir yanıyla zihnimizdeki sözcüklerin ya da sözcüklerden oluşan öbek ve tümcelerin gerçek dünyadaki nesnelerle arasındaki ilişkiyi yansıttığını iddia eder ve bunu gönderimsel anlam başlığı altında ele alır. Gerçek dünyadaki nesnelerden kastedilen, bireyler (dilde tipik olarak özel adlar ve cins adlarla ifade edilir), nitelikler (dilde tipik olarak sıfatlarla ifade edilir), durumlar ve olaylardır (dilde tipik olarak eylemlerle ifade edilir). Özel adlar gönderimsel anlamın en güzel örneklerini sunmakla kalmazlar, aynı zamanda bir betimsel anlamın taşıyıcısı olmamaları bakımından da belirlenebilirler. Betimsel anlam, herhangi bir dilsel ifadenin (gerçek veya yalnızca zihinde karşılığı olan) bir varlıkla ilişki kurmasını sağlayan bilgiyi barındırır, sözkonusu varlığın niteliklerini betimler. Diğer bir deyişle, bir ifadenin gönderimini belirleyebilmek için bilmeniz gereken şeyler betimsel anlamın kapsamına girer. Totoloji ise tanımı gereği kendi içinde mutlak doğru içeren önermedir.
4.Soru
‘Senin geçen sene kaldığın sayısal derslerin’ şeklinde
verilen ad öbeğinin bileşkeleri ve işlevleri aşağıdakilerden
hangisinde verilmiştir?
Belirleyici sıfat-ortaç-sıfat-ad / tamlayan-eklenti-eklenti- |
ortaç-sıfat-ad / eklenti-eklenti-baş |
belirleyici sıfat-sıfat-ad / tamlayan- eklenti- baş |
ortaç-ad-ad / eklenti-tümleç-baş |
ortaç-sıfat-ad-ad / eklenti-eklenti-eklenti-baş |
‘Senin’ tamlayan adılıdır ve tamlanan- yani baş
ad- ile arasında adcıl uyum vardır; bu nedenle, adıl,
tümcenin öznesinde olduğu gibi gizli özne (adıl) olabilir.
Türkçedeki benim, senin, onun gibi tamlayan adılı ve
‘bütün, tüm, bazı’, vb. gibi niceleyicilerin tümüne
belirleyiciler denilir. ‘Geçen sene kaldığın’ ögesi ortaç ya
da sıfat tümceciğidir. ‘Sayısal’ ise dersi niteleyen sıfat ve
dolayısıyla ders de addır. Buna göre, Senin/geçen sene
kaldığın/sayısal/derslerin şeklinde ayrılan bileşkeler
sırasıyla belirleyici sıfat-ortaç-sıfat-ad; işlevleri ise
sırasıyla tamlayan-eklenti-eklenti ve baştır.
5.Soru
Bir dilin sözcük varlığına ve ana dili konuşucularının içsel / bilişsel sözcük dağarcığına ne denir?
Yanulamlama |
Sözlük |
Sözlükçe |
Kütük |
Ad Öbeği |
Bir dilin sözcük varlığına ve ana dili konuşucularının içsel / bilişsel sözcük dağarcığına sözlükçe adı verilir.
6.Soru
Aşağıdaki örneklerden hangisi adlardan türemiş sıfat değildir?
Şapkalı çocuk |
Masadaki kitap |
Umutlu bir insan |
Siyahlaşmış deri |
Gururlu öğretmen |
İlk bakışta Türkçede ad ve eylemlerden türemiş sıfatlar olduğu gibi sıfattan türemiş eylemler de bulunmaktadır:
44. a. Şapkalı çocuk
b. Masadaki kitap
c. Umutlu bir insan
d. Gururlu öğretmen
e. Sarsıcı haberler
f. Yünlü elbise
Yukarıdaki örneklerdeki sıfatlar, adlardan türemiştir; aşağıdaki eylemler ise sıfatlardan türemiştir:
45. a. Beyazlaşmak
b. Siyahlaşmak
7.Soru
Aristo’nun (MÖ 384-322) On Interpretation adlı kitabında söylediği ‘sözcüklerin, zihinsel deneyimlerin simgesi’ olduğuna ilişkin düşüncelerine kadar geri götürülebilecek bu yaklaşım John Locke’ın 17. yüzyılda ve Noam Chomsky’nin 20. yüzyılda farklı biçimlerde ortaya koyduğu öznelci (subjectivist) felsefede kendine yer bulduğu bu kuram aşağıdakilerden hangisidir?
İçsellik Kuramı |
Gösterge Kuramı |
Anlamsal Ağlar Kuramı |
Gönderimsellik Kuramı |
Anlamsal Özellikler Kuramı |
İçsellik Kuramı (Zihinselci Anlam Kuramı), en basit biçimiyle, anlamın insan zihninin bir ürünü olduğunu ve bu açıdan kavram ya da düşüncelerle bir tutulabileceğini savunur. Locke’a göre “sözcükler temel anlamlarıyla onları kullananların zihinlerinden başka bir yerde bulunamazlar.”. Chomsky’nin dil kuramında yine öznelci felsefenin ilkeleriyle uyumlu olarak dil psikolojik, yani insan zihninin/beyninin ürünü olan bir yeti olarak kabul edilir. Chomsky’ye göre bir sözcüğün anlamı sözcüğün kendisinden bağımsız bir şey değildir ve ne sözcük ne de anlamı insan zihninin dışında varolabilir.
8.Soru
Yan tümcecikteki ADIL öznesinin üst tümcedeki nesne ile aynı kişiye eş gönderimli olarak yorumlaması tanımı aşağıdakilerden hangisidir?
Belirtili nesne |
Dolaylı tümleç |
Yüklem |
Soyut adıl |
Nesne denetleme |
Nesne denetleme; yan tümcecikteki ADIL öznesinin üst tümcedeki nesne ile aynı kişiye eş gönderimli olarak yorumlamasıdır.
9.Soru
I. Bileşimsellik ilkesi
II. Yüklem(leme) kuralı
III. Niceleme kuralı
Yukarıda verilen kural ve ilkeler, aşağıdaki seçeneklerin hangisinin anlamının açıklanma işlevinde rol alır?
Sıfat anlamı |
Adıl anlamı |
Tümce anlamı |
Nesne anlamı |
Yüklem anlamı |
Tümcenin anlamının ne olduğunu açıklamada sözdizimi tek başına yeterli olmaz. Bazı kural ve ilkeler tümce anlamına içselleştirilerek daha doğru bir tanım yapılabilir. Bu kural ve ilkeler: Bileşimsellik ilkesi, Yüklem(leme) kuralı ve Niceleme kuralıdır.
10.Soru
Şekildeki AÖ ağacında A’1, A’2, A’3 şeklinde etiketlenen yansımalar, bir başka deyişle A’ içinde başka A’ bulunabilmesi, insan dillerinin hangi özelliğini yansıtmaktadır?
Özyinleme |
Yönetim-bağlama |
Üretici dilbilgisi |
Ortaç |
Belirtecimsi |
A’ (A üssü) sözcüksel olan A (ad) ile öbeksel olan AÖ (Ad Öbeği) arasında başka bir yansıma ulamı olduğunu belirtir. Yani bu ulam, sözcüksel ve sonuncul öge olmadığı gibi en üstteki tüm bileşenlerin ana budağı olan öge de değildir. Yani, X’in herhangi bir sözcük türü olduğu durumda baş sözcüksel öge olarak X’tir ve ağaçtaki en üst yansıma XÖ olarak etiketlenir. Ancak X ve XÖ arasındaki her tür yansıma X’ (X üssü) olarak etiketlenir. X’ içinde bir başka X’ bulundurabilir, yani özyinelemelidir yani A’ içinde A’ bulunabilir. Soruda verilen ağaçtaki yapı özyinelemelidir ve özyineleme insan dillerinde ortak bir özelliktir. Doğru yanıt A’dır.
11.Soru
Aşağıdakilerden hangisinde beğenmek fiili bir ad tümceciğinde kullanılmıştır?
Beğendiği yalanı |
Beğeni yalanı |
Beğenilme isteği |
Beğendik |
Beğenmedi |
Ad Tümceciğinde özne ve yüklem olması gerekir ve bu isim olarak kullanılmış olmalı. Bu durum A seçeneğindeki “beğendiği yalanı”nda kullanılmıştır.
12.Soru
Aşağıdaki tümcelerin hangisinde duygusal durum deneyimlenmektedir?
Sedat hasta oldu. |
Erhan ders çalıştı. |
Ahmet yere düştü. |
Ahmet Ayşe’yi seviyor. |
Nermin arabasını yıkıyor. |
Özne, ruhsal durum deneyimleyen bir öge de olabilir.
13.Soru
Bir dilde gerçek dünyadaki nesnelerden kastedilirken hangi anlamlardan bahsedilmez?
Birey |
Nitelik |
Durum |
Olay |
Derece |
Gerçek dünyadaki nesnelerden kastedilen, bireyler (dilde tipik olarak özel adlar ve cins adlarla ifade edilir), nitelikler (dilde tipik olarak sıfatlarla ifade edilir), durumlar ve olaylardır (dilde tipik olarak eylemlerle ifade edilir).
14.Soru
Aşağıdaki gösterimlere ilişkin olarak seçeneklerden hangisi doğrudur?
Yalnız (i) doğrudur. |
Yalnız (ii) doğrudur. |
(i) 'kapağı açık olan sarı kitap' anlamındadır. |
(i) 'rengi açık sarı olan kitap' anlamındadır. |
(ii) 'rengi açık sarı olan kitap' anlamındadır. |
Açık sarı kitap iki anlam taşımaktadır ve her biri verilen gösterimlerde modellenmektedir. Yani, her iki çözümleme de doğru olup farklı anlamları ifade etmektedir. Açık sarı (renkli) kitap anlamı (i)’ deki, (kapağı) açık, sarı (renkli) kitap anlamı ise (ii)’ deki gösterimde modellenmiştir. Doğru cevap D’ dir.
15.Soru
"Ayşe hesabı ödedi ve kasiyer ona bilgi fişi verdi."
şeklindeki cümle aşağıdaki tümce türlerinden hangisinin örneğidir?
Basit Tümce |
Yan Tümce |
Zincirleme Tümce |
Birleşik Tümce |
Karmaşık Tümce |
Verilen örnek iki bağımsız tümce içerdiği için birleşik tümce örneğidir.
16.Soru
Aşağıdaki seçeneklerden hangisinin yanulam çerçevesi “ [ __ ]” şekildedir?
Sevdim |
Yedim |
İçtim |
Koştum |
Düşündüm |
Geleneksel olarak sözdizimde yanulam çerçevesi köşeli ayraç içinde temsil edilir. İçindeki çizgi söz konusu sözcüğü, burada eylemleri gösterir. Eylem öncesinde veya sonrasında bir şey olmaması; yanulamlama çerçevesinin boş olduğunu, yani geçişsiz eylem olduğunu, yani nesne almadığını göstermektedir.
17.Soru
“Ağlayan kapının anahtarı bozulmuştu.” tümcesindeki gariplik hangi sözcük anlambilim kuramı ile açıklanabilir?
Gönderimsellik |
İçsellik |
Gösterge |
Anlamsal ağlar |
Anlamsal özellikler |
Tümcedeki garipliğin nedeni “ağlayan kapı” sözcük grubundan kaynaklanmaktadır çünkü “kapı” sözcüğünün anlamını oluşturan özellikler kümesinde “ağlama” gibi bir özellik bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu gariplik, anlamsal özellikler kuramı ile açıklanabilir.
18.Soru
Anlambilimin temel hedefinin bir tümcenin ‘doğru’
olmasından ne anladığımızı göstermek ve ikincil hedefinin
gerektirim kavramını açıklamak olduğunu söyleyen kişi
kimdir?
Richard Montague |
Cahit Arf |
Bertrand Russell |
Stephen Hawking |
Gottlob Frege |
Richard Montague (1970) anlambilimin temel
hedefinin (belirli koşullar altında) bir tümcenin ‘doğru’
olmasından ne anladığımızı göstermek olduğunu ve ikincil
hedefinin gerektirim kavramını açıklamak olduğunu
söylemiştir.
19.Soru
'Bu adamın sayısız şampiyonlukları var.' tümcesindeki bu adamın öbeğinin bağlı olduğu budağın kardeş budağı aşağıdakilerden hangisidir?
sayısız şampiyonlukları var |
sayısız |
şampiyonlukları |
sayısız şampiyonlukları |
var |
Bir tümcenin temel ögeleri özne ve yüklemdir. 'Bu adamın sayısız şampiyonlukları var.' tümcesinin öznesi bu adamın, yüklemi ise sayısız şampiyonlukları var öbeğidir. Bundan dolayı bu iki budak, üst budak olan bütün cümleye bağlıdır ve kardeştirler. Doğru cevap A'dır.
20.Soru
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde değer bildiren sıfat kullanılmıştır?
Uzun sarı saçlarını taradı. |
Mükemmel bir akşam yemeği düzenledi. |
Kırmızı şişme montuna çay döktü. |
Yeni arabasıyla kaza yaptı. |
Muhtemelen, bu saatlerde Ankara'dadır.c |
iyi, kötü, değerli, mükemmel sözcükleri değer bildiren sıfatlardandır.
-
- 1.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 2.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 3.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 4.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 5.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 6.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 7.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 8.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 9.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 10.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 11.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 12.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 13.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 14.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 15.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 16.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 17.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 18.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 19.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 20.SORU ÇÖZÜLMEDİ