Yanıt A'dır

Koşaç, yükleminde AÖ, İÖ, SÖ olan tümcelerde bulunan bazen –İmEk eylemi ile ifade edilen bazen de açıkça görülmeyen eylemdir. C, D ve E seçenekleri koşaç içermektedir. Ancak SÖ olan koşaç D’de (harika) vardır. C’deki koşaç İÖ, E’deki ise AÖ’dür. Doğru yanıt D’dir.

Dolaylı aktarım bir tümcenin başkasına aktarımında kullanılır. Örneğin Ali: Ben geldim ve Ali geldiğini söyledi tümcelerinden ikincisi birincisinin dolaylı aktarımıdır. Örnekte Mehmet: Ben ev aldım demiştir ve Sedat onun söylediğini aktarmıştır. Doğru yanıt A’dır.

Mantıksal olarak bir A önermesi ile o önermenin olumsuzlanması ile oluşan önermenin yani ¬A’nın, mantıksal bir bağlayıcı ile birbirine bağlanması çelişik bir önerme, yani bir çelişki yaratır. Yukarıdaki tümceler de incelendiğinde E seçeneğinde iki önerme bir bağlaçla bağlıdır ama mantıksal değildir. Dolayısıyla “defter alamadı” ama “mavi defter aldı” söz öbekleri bir çelişki yaratmıştır.

İlgeç öbekleri (İÖ) başı ilgeç olan öbeklerdir. İlgeçler, zorunlu öge olarak bir Ad Öbeği ya da ad tümceciği seçen sözcüklerdir. İÖ, tümcedeki başka bir öbekle anlamsal bir ilişki gösterir. Örneğin, Eylem Öbeğini niteleyebilir. Eylemin araçla yapıldığını bildiren İÖ B şıkkında bulunmaktadır.

Geleneksel dilbilgisinde yüklem tümcedeki eylem ile eşdeğer olarak görülür. Oysa günümüz dilbilimsel bakış açısıyla yüklem, tümcede özne dışında kalan tüm bölümdür. Örneğin, ‘Ahmet bu olaya çok sevindi’ tümcesinde, Ahmet (özne) çıktıktan sonra geriye kalan tümce bölümünün tamamı (bu olaya çok sevindi) yüklemdir. Doğru yanıt A’dir.

Başsız ortaçlarda AÖ’ nin başı olan ad yoktur. Bunun yerine tümcecik adlaşmış gibi davranır, varsa çoğul eki ve durum ekleri alabilir. Baş ad ile gönderimde bulunulacak kişi ya da varlık belirli bir kişi değildir ve kim olduğu önemli değildir. Ortaç ile atfedilen nitelik baş adın belirlenmesinden daha önemliyse ya da baş ad daha önceden söz edilerek belirgin hale getirildiyse başsız ortaç kullanılır. Doğru cevap E’ dir.

Bir bağlaçla bağlanan ve iki bağımsız tümce içeren birleşik tümcedir.

Her dilde farklı yan tümce oluşturma yöntemleri vardır. Hint-Avrupa dillerinde yan tümcecik, tümleyici denilen sözcük gruplarından birinin yalın tümcenin başına yerleştirilmesiyle oluşturulur.

A seçeneğinde (Yağmur yağarsa) koşul, C’de (Yağmur yağarken) eş zamanlılık, D’de (Yağmur yağmadan önce) öncelik, E’de (Yağmur yağar yağmaz) ardıllık (tezlik) gösteren belirteç tümcecikleri vardır. B seçeneğinde ise ‘durmaksızın yağıyor’ tarz belirtmektedir. Doğru yanıt B’dir.

Tümcelerin ilgili anlamları yüklenmesini sağlama konusunda ‘ve’, ‘bazı’, ‘kimse’ sözcüklerinin önemli bir rol oynadığı tartışma götürmez. Gönderimden yoksun olsalar da bu sözcükleri anlamlı kılan bir betimlemelerinin (betimsel anlam) varlığıdır. Diğer bir deyişle, bir tümcede her bir sözcüğün gönde­rimsel anlamı olmayabilir ama bu, tümcenin toplamda anlamlılığına engel değildir.

Artık adıl, sıfat tümceciği içinde nitelenen adın boş izi yerine kullanılan adıldır. Artık adıl, Türkçede basit sıfat tümceciklerinde bulunmaz. Ancak ilgeç öbeğinde ilgeç tamlayanı AÖ artık adıl olabilir. Türkçede artık adıl “kendi” olarak görülür. E şıkkındaki “kendisine” bir artık adıldır ve “kendisine göre doğru olanı yapan” sözcük öbeği de artık adılı alan ortaçlı bir yapıdır.

ADIL ya da büyük ADIL kişi ve sayı uyum eki almamış olan yan tümceciklerde belirtilmemiş ama anlaşılan öznedir. B seçeneğindeki tümce şu aşağıdaki gibidir:

Ben_i [ADIL_i bu hafta sonu erken kalkmak] istemiyorum.

-mAK’lı ad tümceciklerin eyleminde özneye bağlı kişi ve sayı uyum ekleri yoktur. Bu tümcede ADIL, ana tümcenin öznesi ile aynı kişi olarak algılanır. Erken kalkmak istemeyen kişinin ‘Ben’ olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan, adıl ya da küçük adıl kişi ve sayı eki almış olan eylemin bulunduğu ana tümce ya da yan tümcecikteki öznedir. Doğru yanıt B’dir.

Seçeneklere bakıldığında A, B, C ve D seçeneklerindeki sözcükler eş anlamlıdır çünkü farklı şekilde ifade edilmesine rağmen aynı anlama sahiptirler. E seçeneğindeki ise karşıt anlamlı sözcük grubuna örnektir.

Tümleç – baş arasındaki yönetilen-yöneten ilişkisini ve tümlecin atılması durumunda ya kuralsız yapı oluştuğunu ya da anlamın değiştiğini gördük. Bu özelliklerin eklenti – baş arasında bulunmaması, bize tümleç ve baş ilişkisinin anlamsal ve yapısal olarak daha yakın bir bağ oluşturduğunu göstermektedir.

Olumlusunun olumsuz olanı sezdirdiği sözcük çiftlerine bütünleyici/basit karşıtanlamlı sözcükler denir. Dilin edebi, sanatsal kullanımları veya özel iletişimsel işlevler kazandırıldığı durumlar dışarıda bırakıldığında, bu cümlede ‘geçmek’ sözcüğü dersten ‘kalmamış olmayı’ ima eder.

Anadil konuşucularının tümcesel anlam bilgisinin sözcüksel anlam bilgisinden daha kapsamlı olduğu iddia edilemez. Bununla birlikte, diğer tüm ifadeler doğrudur. Doğru cevap B'dir.

Örnekteki gibi tümcelerin de birden fazla anlam aktarabildiği gerçeği anadili konuşucuları için oldukça sıradan bir bilgidir. Bu gibi örnekler dilbilimde genellikle anlambulanıklığı (ambiguity) başlığı altında ele alınır. Anadili konuşucuları bu tür çokanlamlı tümceleri doğru koşullarda ilgili anlamla sorunsuz bir biçimde eşleştirebilirler. Yani anlambulanıklığını anlayabilme de anadili konuşucularının anlama ilişkin bilgileri sayesindedir. Doğru yanıt B’dir.

Bir tümcenin savladığı önerme dışında kalan ama
yine o tümcenin üzerine inşa edildiği diğer önermelere
önvarsayım adı verilir.

Her ne kadar farklı dillerde farklı sözdizim kurallarıyla biçimlendirilseler de tümceler aynı önermeyi dilsel olarak kodlarlar. Diller arasında çeviriyi olanaklı kılan şey de budur aslında.