1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nda, çalışma hayatında kadınların ve çocukların korunması, en az 50 işçi çalıştıran işyerlerinde hekim bulundurma zorunluluğu, belirli büyüklükteki işyerlerinde revir ya da hastane yapılması yükümlülüğüne ilişkin hükümler bulunmaktadır.

Güvenlik kültürü, genel olarak kullanılan “kültür” kavramından esinlenerek bu alanda kullanılmaya başlanmıştır. Güvenlik kültürü, risk düzeyinin yüksek olduğu durumlarda, insan ve davranışlarının güvenliği sağlamada önemli bir rolü üstlendiği anlayışı 1988’de meydana gelen “Piper Alpha” petrol platformunda meydana gelen patlama ve “Clapham Junction” demir yolu felaketinden sonra ağırlık kazanmıştır. Bu kazalardan sonra, işletmelerde güvenlik kültürü zayıflığının, kazalar için önemli belirleyici bir unsur olduğu bilincine varılmıştır.

İletişime kapalılık güvenlik kültürünün temel özelliklerinden biri değildir

Dolaylı maliyetler, kapsam ve miktarı tam tespit edilemeyen ve sınırlandırılamayan maliyetlerdir. Bununla birlikte, bir değerlendirme yapıldığında dolaylı maliyetlerin doğrudan maliyetlerden çok fazla olduğu söylemek mümkündür. İşverenlerin karşılaşabilecekleri dolaylı maliyetler ise şunlar olabilir: • Kazada hasara uğrayan makine ve araç-gerecin onarım ve yenilenmesine yönelik net maliyetler dolaylı bir maliyettir. Bu maliyet öğesinin dolaylı maliyetler içindeki payı, birçok ilk yardım ve doktor müdahalesi durumunda ihmal edebilecek kadar düşük düzeyde kalmaktadır. • Tazminat ödemeleri dışında kazaya uğrayan işçinin kayıp işgünü için ödenen ücretlerin maliyeti dolaylı bir maliyettir. Tıpkı kazaya uğramamış işçilerin durumunda olduğu gibi burada da kaza geçiren işçinin çalışamadığı süredeki iş kaybı, en azından bu süre için ödenen ücret kadar değerli sayılmaktadır. Aksi takdirde, kaza geçiren işçinin eksilmesi üretimde bir azalma veya olumsuzluk meydana getirmemişse bu yönetimin gereksiz yere fazla işçi çalıştırdığı anlamına gelecektir. • Kaza nedeniyle üretimin durduğu sırada işçilerin çalışmadıkları iş saatleri için ödenen ücretler dolaylı bir maliyettir. Bazen kazanın yakınında olan veya kazaya tanık olan ancak kazaya uğramamış işçiler de arkadaşına yardım etmek, olayı seyretmek ya da tartışmak amacıyla işi durdururlar. Ayrıca kazada hasar gören makineye, kazaya uğrayan işçinin yardımına ya da onun ürettiği parçaya ihtiyaç duyduğu için çalışmasına devam edemeyen işçiler vardır. Bu durumlarda çalışılmayan iş saatleri için işçilere ödenmesi gereken ücretler, iş kazalarının dolaylı maliyetleri arasında yer almaktadır. • Kazanın gerektirdiği fazla mesainin maliyeti dolaylı bir maliyettir. Bu durumda da fazla mesai ücretleri ile bunun gerekli denetim, ısıtma, aydınlatma vb sabit giderler toplamı ile aynı işin normal iş saatleri içinde yapılmış olması durumunda ortaya çıkacak giderler arasındaki fark bulunur.

çalışanların iş yerinde iş güvenliğine ilişkin inanç ve algılarının özeti ve
iş yerindeki iş güvenliğine göre çalışanların davranış biçimlerinin tahminidir, tanımı güvenlik iklimine ilişkindir

Hayatın her safhasında gerçekleşen tüm faaliyetlerde iş sağlığı ve güvenliği vardır. Ücretle yapılan işler haricinde kalan günlük hayattaki her türlü faaliyet ve iş için genellikle yaşam güvenliği deyimi kullanılmaktadır.

Ryan (2000), “arzu edilen bir güvenlik kültürü” olarak ifade ettiği pozitif güvenlik kültürünün aşağıdaki göstergelere sahip olması gerektiğini ifade etmektedir:

• Tüm çalışanlar güvenlik kuralları ve düzenlemelerine her zaman uyarlar.

• Çalışanlar sürekli bir biçimde tehlikeleri araştırır ve tehlikeli bir durum gördüğünde onu düzeltmek için inisiyatif alırlar.

• Tüm çalışanlar güvenlikle ilgili aktivitelere katılmaya isteklidir.

• Güvenlikle ilgili aktivitelere katılım teşvik edilir.

• Güvenlikle ilgili konularda açık bir iletişim vardır; bu gibi durumlarda azarla(n)ma veya disiplin cezası korkusu yoktur.

• Güvenlikle ilgili ortaya çıkan olaylar, sistem başarısızlığını tespit etmek ve sistemde gerekli düzeltmeleri yapmak için bir fırsat olarak görülür.

• Eğitim programları, çalışanların işlerinde güvenliği sağlamaları için gerekli bilgi, beceri ve yeteneği sağlamaktadır.

• Tüm çalışanlar yapmış oldukları işlerdeki potansiyel tehlikeleri (elektrik vb.) anlarlar ve onları gerekli şekilde analiz edip değerlendirirler.

• Çalışanlar gereksiz yere risk almazlar, yöneticiler de çalışanların gereksiz yere risk almalarına bilerek veya bilmeyerek sebep olmazlar.

• Güvenlik meselelerinde düzenli olarak davranış temelli bir geri bildirim yapılması, bir yaşam biçimi olarak görülmektedir. Düzeltici bir geri bildirim sistemi vardır.

• Tüm bireylerin güvenliğe yönelik destek sağladığı, destekleyici bir çalışma ortamı vardır.

• Bütün iş aktiviteleri ve yönetim, tehlikelerin yok edilmesi ve yaralanmaların önlenmesi üzerine odaklanmıştır.

İş güvenliği, daha çok çalışanın teknik özellik taşıyan risklere karşı korunmasını ifade etmektedir. İşyerinde kullanılan makine, donanım, teçhizata bağlı olarak ortaya çıkabilecek risklerin belirlenmesi ve bunlara karşı önlem alınmasıdır. İş güvenliği, “işyerlerini, işin yürütümü nedeniyle oluşan tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan arındırarak, daha iyi bir çalışma ortamı sağlamak için yapılan sistemli çalışmalar olarak” tanımlanabilir. Günümüzde iş güvenliği, teknik bir bilim dalı haline gelmiştir ve hukuk, iktisat, istatistik, ergonomi, tıp, mühendislik gibi bilimlerden de yararlanmaktadır.

İşyerlerinde, fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı olarak teknik nedenlerden meydana gelen iş kazaları başlıca üç başlık altında ele alınabilir. Bunlar
makinelerin yol açtığı kazalar, üretim organizasyonunun yol açtığı kazalar ve çevresel faktörlerin yol açtığı kazalardır.

Makinelerden kaynaklanan başlıca kaza nedenleri
şunlardır:
• Makinenin üretimi sırasında bilinmeyen veya öngörülemeyen tehlikeli bir
yönünün makinenin kullanılmaya başlamasından sonra fark edilmesi,
• Makinenin üretim hatası nedeniyle arızalı olması,
• Makinenin standartlara uygun olmayan şekilde üretilmiş olması,
• Makinenin kapasitesinin aşırı zorlanması,
• Makineler için gerekli bakım ve onarım işlemlerinin ve periyodik bakımlarının zamanında yapılmaması,
• Makinelerin asıl kullanım alanları ve amaçları dışında kullanılması,
• Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması,
• Makinelerin koruyucularının olmaması veya varsa bile devre dışı bırakılmasıdır

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (SSGSSK) m.13’de “İş kazasının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması” başlığı altında iş kazasının tanımı verilmekten çok hangi hal ve durumlarda meydana gelen olayın iş kazası sayılacağı düzenlenmiştir. SSGSSK m.13’e göre, “İş kazası a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Bu Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hale getiren olaydır”.

İş kazalarının önlenmesinde işçilerin üzerlerine düşen en önemli yükümlülük, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına titizlikle uymaktır.

“Güvenlik iklimi ile ilgili ilk tanımlama 1980’de Zohar tarafından yapılmıştır. Zohar’a (1980) göre güvenlik iklimi “çalışanların iş çevresi hakkında paylaşmış oldukları bütüncül algılarının bir özeti” şeklindedir (Zohar, 1980).

İşçileri meslek hastalıklarına ve diğer hastalıklara karşı koruyan 3 yol şunlardır:
• Koruyucu sağlık hizmetleri,
• Tedavi edici sağlık hizmetleri,
• Rehabilitasyon.

Tehlikeli davranışlara yol açan fizyolojik faktörler, iş kazalarına yol açan insana bağlı nedenlerden ikincisidir. Bu faktörler fiziksel yetersizlikler, fiziksel uyumsuzluk, uykusuzluk ve yorgunluk olarak gruplandırılabilir.

Yaş, iş kazalarının meydana gelme sıklığı göz önünde bulundurulduğunda kişisel özellikler arasında önemli bir faktördür. Yaş ilerledikçe işçilerin daha güvenli davranışlar içinde bulundukları, genç yaşlarda ise daha tehlikeli işlerde çalışmaları ve daha tedbirsiz davranma eğiliminde olmaları nedeniyle genç işçilerin iş kazasına uğrama oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 2.1’den de anlaşılacağı gibi Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) 2000-2010 yılları arasındaki iş kazalarına ilişkin verileri incelendiğinde, en çok kazanın 25-29 yaş grubu işçilerde meydana geldiği, yine bu grubu 18-24 yaş grubunda bulunan işçilerin izlediği görülmektedir. 2015 yılı verilerine göre ise en çok kazanın 18-24 yaş grubunda meydana geldiği, 25-29 yaş grubunda bulunan işçilerin ise bu grubu izlediği görülmüştür. 30-34 ve daha yukarı yaş gruplarında, iş kazasına uğrayanların sayısının giderek azaldığı görülmektedir. İşçilerin yaşlarının ilerlemesine bağlı olarak tecrübelerinin artması ve sorumluluk duygularının gelişmesi de iş kazalarının azalmasında etkili olmaktadır. Bu nedenle yaş, iş kazalarının meydana gelmesinde önemli bir faktördür.

Makinelerin yol açtığı kazalar, fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı
teknik nitelikteki iş kazalarından ilkidir. Günümüzde, makinenin girmediği işyeri neredeyse yok gibidir. Özellikle sanayi işletmelerinde yoğun olarak makine
kullanılmaktadır. Üretimde yer alan makinelerin vazgeçilmezliği ve çokluğu da
kaza ihtimalini artırmaktadır. Makinelerden kaynaklanan başlıca kaza nedenleri
şunlardır:
• Makinenin üretimi sırasında bilinmeyen veya öngörülemeyen tehlikeli bir
yönünün makinenin kullanılmaya başlamasından sonra fark edilmesi,
• Makinenin üretim hatası nedeniyle arızalı olması,
• Makinenin standartlara uygun olmayan şekilde üretilmiş olması,
• Makinenin kapasitesinin aşırı zorlanması,
• Makineler için gerekli bakım ve onarım işlemlerinin ve periyodik bakımlarının zamanında yapılmaması,
• Makinelerin asıl kullanım alanları ve amaçları dışında kullanılması,
• Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması,
• Makinelerin koruyucularının olmaması veya varsa bile devre dışı bırakılmasıdır.

Üretim organizasyonunun yol açtığı kazalar, fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı teknik nitelikteki iş kazalarının ikinci grubunu oluşturur. İşveren,
mal veya hizmet üretmek için işyerinde işçiler ile maddi olan ve olmayan unsurlarla birlikte bir üretim organizasyonu oluşturmaktadır. Bir kısım iş kazası da
işveren tarafından kurulan bu üretim organizasyonundan kaynaklanmaktadır. Bu
kazaların başlıca nedenleri şunlardır:
• Mühendislik bilgisinin veya makinelerin kurulacağı alanın yeterli olmaması nedeniyle üretim organizasyonun yanlış planlanması ve uygunsuz yerleştirilmiş olması,

• Makinelerin kullanımının ve çalıştırılma düzeninin insanın doğasına ve
yapısına uyumlu olmaması (ergonomik olmaması),
• İşe alınırken işçinin işe uygun olup olmadığına dikkat edilmemesi yani işçi
seçiminde titiz davranılmaması,
• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli tüm tedbirlerin alınmamış olması,
• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli araç ve gereçlerin eksik olması,
• İşçilere, genel iş sağlığı ve güvenliği eğitimi ile kullanacağı makine, araç ve
gereçlerle ilgili yeterli eğitimin verilmemiş olması,
• İşverenin ve devletin iş sağlığı ve güvenliği denetimine gereken önemi göstermemesi,
• Yeterli iş güvenliği uzmanının bulunmaması, bulunanların da işyerlerinde
istihdam edilmesinden kaçınılmasıdır.

Tehlikeli davranışlara yol açan kişisel özellikler, iş kazalarına yol açan insana bağlı nedenlerden ilkidir. Bu özellikler yaş, cinsiyet, medeni durum, statü, kıdem ve eğitim düzeyi olarak gruplandırılabilir.
• Yaş, iş kazalarının meydana gelme sıklığı gözönünde bulundurulduğunda
kişisel özellikler arasında önemli bir faktördür. Yaş ilerledikçe işçilerin daha
güvenli davranışlar içinde bulundukları, genç yaşlarda ise daha tehlikeli işlerde çalışmaları ve daha tedbirsiz davranma eğiliminde olmaları nedeniyle genç işçilerin iş kazasına uğrama oranının daha yüksek olduğu görülmektedir.