fayda-maliyet analizi kamu kesiminin bütün alanlarında uygulanabilir
bir niteliğe sahip değildir. Fayda-maliyet analizi, esasen piyasa değeri olan kamu yatırım projeleri için uygulanabilir. Bu yatırım projelerinin en önemlileri ise; sulama, karayolları, ulaştırma, eğitim, sağlık ve elektrik projeleridir. Bu alanda faydamaliyet analizinin uygulanabilir olmasının temel nedeni, bu tür projelere kamu mallarının “bölünebilir” özellikte olmasından kaynaklanır. Bölünebilir özellikleri olan malların fayda ve maliyetlerinin parasal olarak ölçülebilmesi mümkündür. “Bölünemez” özellikteki tam kamusal mallar için ise fayda-maliyet analizi uygulanamaz.

Jones, kamu girişimi kavramını ortaya koymaya çalışırken iki kriterden yararlanmıştır. Birincisi “mül­kiyet”, ikincisi ise yapılan faaliyetin “sonuç” kısmıdır. “Kamu Kurumları” faaliyet alanında mülkiyet ve karar verme kamuya ait olup, tam kamusal nitelikteki mal ve hiz­metler üretilmektedir.

 Kamu ekonomisinin genişlemesine neden olan faktörlerden nüfus artışı sosyal faktörler arasında yer almaktadır.

Devletin de bir iktisadi birim olarak ekonomik faaliyetlerde bulunması ve/veya
özel iktisadi birimlerin yani üretici ve tüketicilerin faaliyetleri üzerinde düzenleyici kararlar alması “kamu ekonomisi” adı verilen bir ayrı iktisadi yapı ve kurumu ortaya çıkarır.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra, piyasa ekonomisinin refahı sağladığı yönündeki fikirler genel kabul görmüştür. Birçok ülke ekonomik özgürlük ile daha uyumlu bir çevreye ve bir piyasa ekonomisine doğru bir eğilim göstermiştir. Ticaret üzerindeki engeller azaltılmış, para sistemleri daha istikrarlı hale gelmiş, marjinal vergi oranları düşürülmüş ve çeşitli fiyat kontrolleri -döviz ve faiz oranları üzerindeki- kaldırılmıştır.

Organizasyonel performansın ölçülmesinde kullanılacak kriterleri başlıca 7 ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlar:

• Kalite,
• Verimlilik,
• Kârlılık,
• Maliyet,
• Yenilik,
• Müşteri memnuniyeti,
• Çalışanların memnuniyetidir.

Kamu yatırım projelerinin içsel faydaları yanında dışsal faydaları da bulunmaktadır. İçsel fayda, projeden beklenen asıl faydadır. Örneğin, eğitim hizmetlerinin yapılmasıyla bireyler bu hizmetten içsel fayda sağlamış olur. Eğitim hizmetiyle bireylerin maddi imkanları artmış, toplumda daha saygın bir yer edinmiş olurlar. Bunun yanı sıra toplumun diğer üyeleri maliyetini ödememekle birlikte bir “dışsal fayda” elde etmiş olurlar. Çünkü toplumda eğitilmiş insanların artmış olması, toplumdaki huzursuzlukların azalması, refahın artması demektir.

Bir organizasyonda mevcut üretim faktörleri (girdi) ile ne kadar katma değer (çıktı) yaratıldığını ifade etmede kullanılan kavrama “Teknik Etkinlik” adı verilir.

İngilizce literatürde “regulation” olarak karşımıza
çıkan regülasyonun dilimizdeki karşılığı düzenlemedir.
Toplumsal değeri olan faaliyetlerin bir otorite
tarafından, dışarıdan ve sürekli olarak kontrol
edilmesi anlamına gelen regülasyon, kısaca kamu,
özel veya kar amacı gütmeyen yaptırım gücüne sahip
herhangi bir otorite tarafından oluşturulan ve
uygulanan kurallar bütünü olarak tanımlanabilir

Ölçek Etkinliği: Ölçek büyümesi sonucu organizasyonda birim başına ortalama maliyetlerdeki artışı (ya da azalışı) tespit etmek için kullanılan bir performans değerlendirme kriteridir.

Para birimi ile ifade edilebilen faydalara maddi fayda, para birimi ile ifade edilemeyen faydalara ise
gayri maddi fayda denilmektedir. Örneğin, çevre görünümünün güzelleştirilmesi, ulusal güvenlik,
eğitim, sağlık gibi malların tüm faydalarını para birimi ile ifade etmek güçtür. Örneğin bir sulama projesinde, çevre görünümünün ve arazinin güzelleşmesi ölçülemez, yani gayri maddi fayda olarak karşımıza çıkmaktadır.

Dupuit, bu makalesinde “tüketici fazlası” kavramını açıklayarak köprüler, yollar gibi kamu yatırımlarının toplumsal faydalarını bu yatırım projelerinin hazineye sağladıkları parasal gelir ile ölçülemeyeceğini ileri sürmüştür. Dupuit’e göre kamusal hizmetlerin faydası, kişilerin bunlar için
ödemiş oldukları tutardan ibaret olmayıp, bireyler ödemeyi kabul edecekleri maksimum tutara (ödenen tutar + tüketici fazlası) eşittir. Ancak, Dupuit’in fayda-maliyet analizine kazandırdığı sadece faydanın ölçülmesinde kullanılan “tüketici fazlası” kavramıdır. Dupuit’ten sonra tüketici fazlası kavramı Marshall, Hotellins, Hicks gibi iktisatçılarca geliştirilmiştir.

• Firma ölçeğinin artmasıyla firmada iş bölümü
gerçekleştirilebilir ve uzmanlaşma sağlanabilir.
İş bölümü ve uzmanlaşma sonucu
emek kullanımında bir içsel ekonomi ortaya
çıkar.
• Firma ölçeğinin artmasıyla birlikte üretimde
yeni teknolojinin kullanılması birim başına
üretim maliyetlerini azaltır. Bu üretim
maliyetlerindeki azalma küçümsenmeyecek
düzeydedir.
• Aynı şekilde ölçek büyümesi ile birlikte firmanın
pazarlama maliyetlerinde bir azalma
görülür.
• Ayrıca büyük ölçekli firmalar daha kolay ve
daha ucuz finansman olanaklarından yararlanarak
içsel ekonomiler elde ederler

Gölge Fiyat, piyasada gözlemlenen fiyatların yetersiz olduğu ya da fiyatın hiç oluşmadığı durumlarda toplumsal fayda ve maliyetleri yansıtması için mallara ve faktörlere bağlanan fiyatlardır.

Ekonomik nedenlerin başında özel girişimlere destek ve öncülük etmek gelmektedir. Özel teşebbüse destek motifi, piyasa ekonomisinin yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.

Verimlilik bir diğer organizasyonel performans kriteridir. Genel olarak verimlilik, üretim sonucu (çıktı) ile üretim faktörleri (girdi) arasındaki ilişkiyi ifade eder. Verimlilikten söz edilince; işgücü verimliliği, sermaye verimliliği, toplam faktör verimliliği ve saire verimlilik boyutlarının tek tek ele alınması gerekir.

Kamu ekonomisinin genişlemesine ilişkin teoriler ve görüşler sayıca oldukça fazladır ve uzun bir tarihsel geçmişe sahiptir. Devletin ekonomik faaliyetlerinin ve harcamalarının büyümesine iktisatçıların ilk ilgisini çeken Alman iktisatçı Adolph Wagner olmuştur.

Her projenin uygulanması sonucunda topluma bazı külfetler yüklenir. Örneğin bir çimento fabrikasının yapılması, topluma fabrikanın bedelini tazmin etmeyeceği bir takım maliyetler yükler. En başta havayı kirletmesi ve gürültü çıkarması bu türden maliyetlerdir. Bunlara dışsal maliyet adı verilir. İçsel maliyet ise fabrikanın söz konusu projenin yapımı ve idaresi için yapmış olduğu maliyetler toplamıdır.