Genel üretim maliyetlerini mamullere dağıtırken yöneticilerin dört temel amacı vardır.

Parça başına ücret sisteminde, ücret; tanımlanan ve yapılan iş miktarına göre belirlenir. “Akord ücret sistemi” olarak da tanımlanan bu sistemde yapılan iş miktarıyla ücret arasında doğrusal bir ilişki vardır. İşçi tanımlanan işi yapmazsa ücret alamaz. Ancak, yapılan iş miktarı çoğaldıkça daha çok ücret alır.

Giydirilmiş ücret; çıplak ücrete ek olarak; süreklilik gösteren, iş karşılığında para veya aynî şekilde ödenen yemek, yakıt, giyecek, kira ve benzeri sosyal yardımlar ile prim, ikramiye, fazla mesai gibi ödemeleri içeren bir kavramdır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Şekil 4.1: Geleneksel maliyet değıtım modeli

Genel üretim maliyetleri ile mamuller arasında direkt (doğrudan) bir ilişki kurulamamaktadır. Bu maliyet türünün toplamını oluşturan alt maliyet unsurlarından herhangi birisinden herhangi bir mamule ne kadar harcandığı belirlenemez.Genel üretim maliyetleri mamullere doğrudan aktarılamadığı için, ancak dağıtım yoluyla
mamullerle buluşturulabilmektedir. Bu nedenle, genel üretim maliyetleri maliyet dağıtımının esasını oluştururlar. Genel üretim maliyeti, birbirinden farklı özelliklere ve davranışlara sahip çeşitli alt maliyet unsurlarının bir araya gelmesinden oluşur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Boş zaman; işçinin çeşitli nedenlerde çalışmadığı zamanı, boş zaman işçiliği maliyeti ise, işçinin çalışmadığı bu zamanlar için işletmenin katlandığı maliyeti açıklamaktadır.

Belirli bir tek mamul ile özdeşleşmiş, o mamulle tanımlanabilen ilk madde/malzemelerin giderine, direkt ilk madde/malzeme gideri denir. İlk madde/malzeme giderlerinin bir alt sınıfı olarak düşünüldüğünde, direkt ilk madde ve malzeme giderleri; hangi mamulle veya işle ilişkilendirilebildiği belirlenebilen veya o mamule, işe doğrudan aktarılabilen giderlerdir. Örneğin; kereste gideri, mobilya mamulü için direkt ilk madde/malzeme gideridir. Ancak, kerestenin yapımı için gerekli olan ağacın kesilmesi sırasında kullanılan benzin motorlu testerenin yakıtı için yapılan harcama, direkt ilk madde/malzeme gideri değildir. Ampul üretiminde kullanılan cam, bir binanın yapımında kullanılan tuğla, plastik mamullerin üretiminde kullanılan polietilen, gömleğin kumaşı, söz konusu mamullerin direkt ilk madde/ malzemeleridir ve bunlar için yapılan giderler de direkt ilk madde/malzeme gideridir.  Bir mamulün temel ve fiziki yapısını oluşturan ilk madde/malzemelerden hangi mamul için ne kadar tüketildiği herhangi bir dağıtım yapılmaksızın doğrudan belirlenebilen, aynı türdeki bir mamulden diğerine kullanılan ilk madde/malzeme miktarı değişmeyen ve bu nedenle giderinin de değişmeyeceği kabul edilen ilk madde/ malzeme giderlerine, direkt ilk madde/malzeme gideri denir.  Üreticiler, direkt ilk madde/malzemeyi tedarikçilerden alabileceği gibi, kendisi de üretebilir. Ayrıca, direkt ilk madde/malzeme; hiç işlenmemiş halde bir başka işletme tarafından, ilk olarak veya doğadan elde edilerek işletmeye getirilebilir. Direkt ilk madde/ malzemeler, bisiklet üretiminde gereksinim duyulan lastik gibi, dışarıdan satın alınarak üretimde kullanılacak parça, yarı mamul veya ara mamul halinde de olabilir. Bunların tümü için yapılan gider, direkt ilk madde/malzeme gideri olarak kabul edilir.  Bir mamulün direkt ilk madde/malzeme giderinin doğru olarak belirlenmesi için katlanılan fedakârlığın, direkt ilk madde/malzeme giderinin doğru olarak belirlenmesi ile sağlanacak faydadan daha yüksek olmaması gerekir. Aksi takdirde, mamul ile gider arasında doğrudan bir ilişki kurulması yerine, mamule dağıtım sonucu ortalama bir gider tutarı yüklenir. Bu durumda, o ilk madde/malzeme gideri, direkt gider olmaktan çıkacaktır. Maliyet analizinde, direkt ilk madde/malzeme maliyetleri, direkt giderler sınıfında açıklanır ve mamul veya hizmetin toplam giderleri içine doğrudan aktarılabilir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi direkt ilk madde ve malzeme giderlerine ilişkin seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Zaman esasına dayalı ücret sisteminde işçinin verimliliğinin tamamen göz ardı edilerek ücretin belirlenmesi ve parça başına ücret sisteminde de ücretin sadece verime bağlı olması nedenleriyle ortaya çıkan olumsuzluklar, primli ücret sistemleriyle ortadan kaldırılmaya çalışılır. Primli ücret sisteminde işçiye zaman (süre) esasına göre belirli bir ücret garanti edilirken, bu ücret karşılığında işçiden bu sürede normal başarısının (veriminin) üzerine çıkması ve daha fazla üretmesi istenmektedir. Buna bağlı olarak işçiye ek ödeme (prim ödemesi) yapılır.

İşçilik maliyetlerine, sözleşme gereği veya yasalardan doğan bazı nedenlerle, değişik ilaveler yapılabilir.

Endirekt madde/malzemeler, mamulün temel yapısını oluşturmayan, buna karşılık nihai mamulün ortaya çıkarılabilmesi için gereksinim duyulan, ancak her mamul içinde ne kadar yer aldığının doğrudan doğruya belirlenebilmesi zor olan ilk madde/malzemelerdir. Bunların direkt ilk madde/malzemelere göre daha az kullanılması söz konusudur. Endirekt ilk madde/ malzemenin her bir mamulün içindeki miktarı, mamulden mamule değişebilmektedir. Bu türdeki ilk madde/malzemelerin giderine, endirekt ilk madde/malzeme gideri denir. Bunlar ya yardımcı maddelerdir ya da işletme malzemeleridir.  Sucuğun üretimi sırasında kullanılan baharat gibi ilk maddeler, yardımcı ilk madde olarak kabul edilebilir. Baharat, sucuk üretim tarifinde gerekli bir ilk madde olarak düşünülmüştür. Ancak, bir kilogram sucuğun içinde ne kadar baharat kullanıldığını belirlemek oldukça zordur ve baharat sucuğun temel yapısını oluşturmaz. Bu nedenle, baharatın maliyeti endirekt ilk madde/malzeme gideri olarak kabul edilir.  Ayrıca, endirekt ilk madde/malzeme giderlerine işletme malzemeleri de girmektedir. Bu madde/malzemelerle de herhangi bir mamulün doğrudan ve bire bir ilişkilendirilebilmesi söz konusu değildir. Bu nedenle, üretim sürecinde kullanılan bir makinenin işletilebilmesi amacıyla kullanılan makine yağının gideri gibi giderler, endirekt madde/malzeme gideri olarak kabul edilir.   Kısacası, yukarıda açıklanan yardımcı madde unsurları ile işletme malzemesi unsurlarının giderleri, endirekt malzeme giderleri içinde yer alır.  Endirekt ilk madde/malzeme giderleri; üretim sürecinde kullanılmış fakat bir mamule doğrudan aktarılamayan madde/malzemelerin giderleridir. Muhasebede endirekt ilk madde/malzeme giderleri, genel olarak, endirekt giderlerin bir alt unsuru olarak kabul edilir.  Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, endirekt ilk madde/malzeme giderleri hakkında seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Temel (asıl) maliyetler; mamulün temel fiziki yapısını oluşturmak için kullanılan direkt ilk madde ve
malzeme maliyetleri ile direkt işçilik maliyetlerinin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Üretim yerlerinde çalışmasına karşılık üretim işlemlerine doğrudan katılmayan veya her ürünün üretiminde katkısının ne kadar olduğu belirlenemeyen emeğin maliyetine endirekt işçilik maliyeti denir.

Direkt ilk madde ve malzeme unsurları ve giderleri ile endirekt ilk madde ve malzeme unsurları ve giderleri karşılaştırıldığında şu farklılıklar sıralanabilir: Direkt ilk madde ve malzeme giderleri mamule doğrudan aktarılabilirken; endirekt madde ve malzeme giderleri mamule doğrudan aktarılamaz, bir dağıtım ile mamule yüklenebilir. Direkt ilk madde ve malzeme giderlerini oluşturan unsurlar; mamulün temel fiziki yapısını oluşturur, ancak endirekt madde ve malzeme giderlerini oluşturan unsurlar; mamulün fiziki yapısını oluşturmasına karşılık temel fiziki yapısını oluşturmaz. Direkt ilk madde ve malzeme giderlerini oluşturan unsurların her bir mamulün içinde ne kadar kullanıldığı belirlenebilir ve bir mamulden diğerine kullanılan miktar değişmez. Ancak, endirekt ilk madde ve malzeme giderlerini oluşturan unsurların her bir mamulün içinde miktar olarak ne kadar kullanıldığını belirleyebilmek zordur ve kullanılan miktar bir mamulden diğerine değişebilir.

Maliyet analizinin amaçlarından bir tanesi de hesap verme zorunluluğunun yerine getirilmesine yardımcı olmaktır. Maliyet analizi, giderlerin ölçülmesini ve izlenmesini gerektirir. Bu da işletmenin nerelere harcamalar yaptığının ve harcamaların amaçlanan yönde mi yapıldığının bilinmesinde yardımcı olur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Üretilen mamullerin maliyeti tablosu, başlangıçta daha önce açıklanan üç üretim maliyeti unsurunu içerir:
Direkt ilk madde ve malzeme maliyeti, direkt işçilik maliyeti ve genel üretim maliyeti.

Direkt ilk madde ve malzeme miktarı hesaplanırken dönem başı ve dönem içinde satın alınan direkt ilk madde ve malzeme dikkate alınır.

Dönem içinde satın alınan direkt ilk madde ve malzemenin maliyeti, dönem başı stoklarına eklenmiş, sonucunda üretimde “ “kullanılabilecek” direkt ilk madde ve mazlemenin maliyeti belirlenir.

Dönem içi üretim maliyeti bulunurken dönem başı yarı mamullerin eklenmesine gerek vardır. 

 Maliyet analizi; sistemli olarak bir mamulün veya hizmetin maliyetlerinin  toplanmasını, sınıflandırılmasını ve incelenmesini sağlayan ekonomik bir değerlendirme yöntemidir.  Diğer yandan, maliyet analizi; karar alıcılara önemli bir olay veya karar noktasında gerekli kaynakları değerlendirmesinde yardımcı olmak için kullanılan bir yönetim aracıdır. Ayrıca maliyet analizi, karar alıcıların seçenekler arasından seçim yapabilmesi sürecinde bir basamaktır. Dolayısıyla soruda verilmiş olan öncüllerden hepsi doğrudur. Doğru cevap E şıkkıdır.

Örneğin; bir işletmede katlanılan toplam maliyet 300.000.TL ise ve bu maliyete
60.000 adet çıktı elde edebilmek için katlanılmışsa, bu durumda birim maliyet (300.000 TL ÷ 60.000 adet)= 5.TL/adet olarak belirlenecektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Vergi Usul Kanunu’nun 275. maddesinde; üretilen mamullerin maliyet bedelini oluşturan maliyetler arasında, “genel imal maliyetlerinden mamule düşen hisse” olarak açıklanan genel üretim maliyetleri de bir maliyet unsuru olarak benimsenmiştir. Kanunlarımızı da dikkate alarak düzenlenen finansal tablolarda raporlanan her mamulün maliyeti, aşağıdaki maliyet unsurlarını içermelidir:
• Direkt ilk madde/malzeme maliyetleri
• Direkt işçilik maliyetleri
• Genel üretim maliyetleri. Doğru cevap E şıkkıdır.

Boş zaman işçiliği maliyetine sebep olan durumlardan bazıları şunlardır:
- Makinenin arızalanması nedeniyle işçinin çalışamaması,
- İlk madde ve malzemenin zamanında üretim birimine getirilememesi nedeniyle işçinin çalışamaması,
- Yeterli üretim siparişi alınamadığı için üretim yapmama nedeniyle işçinin çalışamaması,
- Elektrik kesilmesi nedeniyle işçinin çalışamaması,
- Makinelerin üretim için ayarlanması ve üretime hazır duruma getirilmesi sırasında işçinin çalışmaması,
- İşçinin hafta sonu /yıllık iznini kullanması nedeniyle çalışmaması,
- Doğal afetler nedeniyle işçinin çalışamaması.

Üretim işletmelerinde ilk madde/malzemeler ile ilgili ortaya çıkan işlemler, çoğunlukla, gereksinimin belirlenmesi, tedarik, teslim alma, depolama ve üretime gönderme (sevk-kullanım) başlıkları altında toplanabilmektedir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, seçeneklerde yer alan işlemlerin tümü üretim işletmelerinde ilk madde/malzemeler ile ilgili ortaya çıkan işlemlerdendir, dolayısıyla doğru cevap E’dir. Bu işlemler, hiç şüphe yok ki, işletmenin büyüklüğüne, işletmenin organizasyon yapısına, işletme yönetiminin bilgi gereksinimine, üretilen mamullerin sayısına, mamullerin türlerine, ilk madde/malzemelerin sayısına, ilk madde/ malzemelerin türlerine ve benzeri faktörlere bağlı olarak işletmeden işletmeye değişebilmektedir.