Finansal Tablo Denetimi                  Uygunluk Denetimi                       Faaliyet Denetimi

Denetimin Konusu       Finansal Tablolar                 Bireylerin yaptığı işlem ve faaliyetler      Örgütün veya bir birimin faaliyet                                                                                                                                             sonuçları

Ölçüt                     Genel Kabul Görmüş Muhasebe   Yetkili otoritelerin koyduğu yasa,     Etkinliği veya verimliliği ölçmek için                                   Kavram ve İlkeleri                           kural veya politikalar                  önceden belirlenmiş performans                                                                                                                                            göstergeleri

Sonuçların           Muhasebe bilgilerini kullanan                  Üst yönetim                          Bir üst yönetim veya değerleme           İletilmesi            tarafların tümü                                                                                 yapan birimin kendi yöneticileri

DENETİM VE MUHASEBE DENETİMİ TANIMI

Denetim ve Kontrol Tanımı Dilimizde denetim ve kontrol kavramlarının sık sık birbirlerinin yerine kullanıldığını görmekteyiz. Birbirlerinin yerine kullanılabilecek kadar yakın anlam taşımakla beraber, bu iki kavramın farklı yönleri muhasebe denetimi açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle öncelikle kontrol ve denetim tanımlarının ve farklı yönlerinin açıklanması, konun anlaşılmasını kolaylaştıracaktır.

Kontrol

Kontrol, bir örgütün, olayın, faaliyetin veya işlemin amacına ulaşabilme gücünü ifade eder.

Denetimin yürütülmesi sırasında denetçiler iki önemli test gerçekleştirirler. Bu testler uygunluk testleri (kontrol testleri) ve tözel testlerdir (maddi doğruluk testleri). 

Denetçilerin işletmenin iç kontrol sistemini yeterli düzeyde tanımaları ve anlamaları, denetim standartlarına göre bir zorunluluktur. Çünkü iç kontrol sisteminin yakalayamadığı ve engelleyemediği bazı hataların finansal tablolara kadar yansıması riski vardır. Bu riske kontrol riski adı verilmektedir. Denetçi iç kontrol sistemini değerleyerek, iç kontrol risk düzeyini belirler.

Denetimde Kanıt Toplama Yordamları Denetçiler denetim işlerini yürütürken görüşlerini oluşturacak kanıtları toplamaları gerekmektedir. Kanıtların toplanması için kullanılan çeşitli yordamlar bulunmaktadır. Burada sayılanlarla sınırlı olmamakla beraber, kullanılan yordamlar şu şekilde sıralanabilir: • Fiziki inceleme • Gözlem • Soruşturma • Doğrulama • Belgeleri inceleme • Yeniden hesaplama • Analitik inceleme

Denetçi, soruşturma yapmak için işletme yöneticilerinden başlayarak, işletmede kilit rol oynayan personelle soruşturmasını sürdürür. Denetçinin soruşturma yapacağı kişileri doğru seçmesi çok önemlidir. Yetkisiz ve bilgisiz kişilerle yapacağı soruşturmalar denetçiyi yanıltabileceği gibi, denetçinin işletme içindeki saygınlığına zarar verebilir. Denetçi, soruşturma yaparak özellikle iç kontrol sisteminin işleyişi, iç kontrol konusunda yönetimin desteği, yetki ve sorumluluk hiyerarşisinin işleyişi gibi konularda önemli bilgiler edinebilir.

Denetçinin denetimi planlamak, çalışmaları yürütmek, testleri gerçekleştirmek, elde ettiği kanıtları ve bilgileri, sonuçları, ulaştığı denetim görüşünü kaydetmek için kullandığı kağıtlara çalışma kağıtları denir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Ülkemizde muhasebe ve denetçilik mesleğinin yasalaşması diğer ülkelere göre oldukça gecikmiştir. İngiltere’de (1870), Almanya’da (1896), ABD’de (1896). Hindistan’da (1949), Yunanistan’da (1950) örneklerinde görüldüğü gibi pek çok ülkede 1800’lü yılların sonlarında, bazılarında ise 1900’lü yılların ilk yarısında tamamlanan yasalaşma süreci bizde de 1900’lü yılların ilk yarısında başlamış fakat yasalaşma ancak 1989 yılında gerçekleşebilmiştir. Son yıllarda ise muhasebe denetimi mesleğiyle ilgili dünyadaki gelişmelere paralel önemli adımlar atılmaktadır.

Gerçeklik

İşletme dışından bilgi kullanıcısı önemli bir taraf kredi verenlerdir. Kredi verenler işletmeye verdikleri borçların durumunu takip etmek veya borç verip vermeme kararını almak için finansal bilgiye ihtiyaç duyarlar. Kredi verenler için bu nedenlerle işletmelerin finansal bilgileri çok önemlidir. Diğer önemi bir işletme dışı finansal bilgi kullanıcısı devlettir. Devlet, vergi gelirleri ve finansal politikaları yapmak için işletmelerle ilgili finansal bilgiye ihtiyaç duyar. İşletme dışından diğer bir bilgi kullanıcısı ise işletmeyle iş ilişkisinde bulunan; işletmeden alacağı ve işletmeye borcu olan taraflardır. Bu kişilerin işlerinin devamlılığı ve alacaklarının tahsili işletmenin finansal durumuna bağlıdır. Bu nedenlerle bunlar için de finansal bilgiler önem kazanmaktadır. İşletme içerisinden finansal bilgi kullanıcısı taraf ise "çalışanlar"dır. Bu nedenle Doğru Cevap C seçeneği olur. 

Vergi öncesi kârın, brüt kârın ya da dönen varlık toplamının belirli bir yüzdesi ile planlanan önemlilik/önemlilik eşiğinin belirlenmesi yöntemi basit yöntemdir. Diğer yöntemler farklı önemlilik aralıklarını, farklı yüzdelerin ortalamasını almayı öngörür.

Analitik incelemeleri yapabilmek için sıklıkla kullanılan teknikler; Trend analizleri, oran analizleri, karşılaştırmalı tablolar analizi, dikey analiz ve ussallık analizleridir. Doğru yanıt B’dir.

İşletmenin İç kontrol etkinlik düzeyi

Bulma Riski = Denetim Riski/(Doğal Risk x Kontrol Riski). Buna göre soru kökünde verilen durum için 0,01/(0,40 x 0,20)=0,08 olarak belirlenir. Doğru yanıt C'dir.

Denetim kanıtlarını çeşitli niteliklerine göre sınıflandırabiliriz:
• Dış Kanıtlar – İç Kanıtlar: Dış kanıtlar işletmenin dışında oluşturulan ve elde edilen kanıtlardır. Örnek olarak satıcıdan alınan fatura, banka tahsil makbuzu, taşıma irsaliyesi, kira kontratı gibi. İç kanıtlar ise işletmenin içinde oluşturulan kanıtlardır. İşletmenin muhasebe defterleri, muhasebe bölümünün oluşturduğu belgeler, mizanlar, finansal tablolar iç kanıtlara iyi birer örnektir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Fiziki inceleme yaparak

Dünyada Denetçilik Mesleğinin Gelişimi Muhasebe denetiminin ve denetçiliğin gelişiminin çok eskilere dayandığını ve ticari hayatın başladığı ilk yıllardan itibaren ona paralel bir gelişim gösterdiğini söylemek yanlış olmaz. Fakat denetim konusundaki önemli büyük gelişmeler sanayi devrimiyle birlikte yaşanmıştır. Muhasebe denetimi başlangıçta sadece belge ve kayıtların hata ve hile açısından incelenmesiyle başlamıştır. 1900’lü yıllara kadar süren bu yaklaşımda işletmenin finansal belge ve kayıtlarının %100’ünün incelenmesi söz konusu idi.

1900’lü yıllarda daha da belirginleşen işletmecilik alanındaki büyük gelişmeler, çok ortaklı büyük işletmelerin kurulması, böyle bir gelişmeye neden olmuştur. İşletmelerin büyümesi, karmaşık muhasebe yapılarının doğmasına ve işletmelerle ilgili finansal bilgi kullanıcısı tarafların sayısının çoğalmasına neden olmuştur.

1930’dan itibaren ise muhasebe denetimi, finansal tabloların doğruluğu ve güvenilirliği konusunda görüş oluşturmak üzere, örnekleme tekniklerine dayalı olarak yapılmaya başlanmıştır. 1950’lerden sonra ise muhasebe denetiminin günümüze kadar süregelen iç kontrol sisteminin önce incelenmesi ve elde edilen bulgulara göre esas denetim testlerinin planlandığı inceleme biçimine geçilmiştir.

Ülkemizde muhasebe ve denetçilik mesleğinin yasalaşması diğer ülkelere göre oldukça gecikmiştir. İngiltere’de (1870), Almanya’da (1896), ABD’de (1896). Hindistan’da (1949), Yunanistan’da (1950) örneklerinde görüldüğü gibi pek çok ülkede 1800’lü yılların sonlarında, bazılarında ise 1900’lü yılların ilk yarısında tamamlanan yasalaşma süreci bizde de 1900’lü yılların ilk yarısında başlamış fakat yasalaşma ancak 1989 yılında gerçekleşebilmiştir. Son yıllarda ise muhasebe denetimi mesleğiyle ilgili dünyadaki gelişmelere paralel önemli adımlar atılmaktadır. 

Görüş bildirme standardına göre; denetçi raporunda olumlu, olumsuz veya görüş bildirmeme gibi bir görüş belirtmek durumundadır. Denetçi denetim raporunu yuvarlak ifadelerle yazamaz. Kesin olarak açıkça bir görüş belirtmek zorundadır. Denetçi raporunda dört türde görüş belirtebilir. Bunlar:

• Olumlu görüş bildirme,
• Şartlı olumlu görüş bildirme,
• Olumsuz görüş bildirme,
• Görüş bildirmekten kaçınma

olarak ifade edilmektedir. Buna göre Alternatif görüş bildirme bunlar arasında yer almadığından Doğru Cevap C seçeneği olur.

TÜRKİYE’DE DENETÇİLİK MESLEĞİYLE İLGİLİ DÜZENLEMELER

3568 Sayılı “Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu” Kapsamında Yapılan Düzenlemeler

Muhasebe meslek yasası adı da verilen 3568 sayılı yasa 1989 yılında çıkarılmıştır. Daha önce de belirttiğimiz gibi muhasebecilik ve muhasebe denetimi mesleği yasal statüye oldukça geç olarak ancak 80’li yılların sonunda kavuşmuştur.

Kanunun 1.maddesi, başlangıçta Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir, Yeminli Mali Müşavir olmak üzere üç meslek örgütü tanımlanmıştır. Daha sonra 2008 yılında yapılan düzenleme ile Serbest Muhasebeci unvanı kaldırılmıştır. Yasaya göre muhasebe denetimi görevi Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlere (S.M.M.M) ve Yeminli Mali Müşavirlere (Y.M.M) verilmiştir. SMMM’ler denetimin dışında işletmelerin muhasebe kayıtlarını tutma hakkına da sahiptirler. YMM’lerin kayıt tutma hakkı yoktur ancak onların da ayrıca tasdik adı verilen bir görevleri vardır. Tasdik, ülkemize özgü ve maliye bakanlığına yönelik bir onaylama işlemidir. YMM’ler işletmelerin vergi beyannameleri ve bu beyannameye dayanak teşkil eden finansal tabloların, muhasebe belge ve kayıtlarının vergi mevzuatı açısından denetlerler ve onaylarlar. Bu onaylama işlemine rağmen vergi uzmanları da denetlenen finansal tabloları, onaylanan kuruluşu denetleyebilirler (Güvemli ve Özbirecikli, 2011: 15). Bunların dışında Maliye Bakanlığı Vergi Denetiminde SMMM ve YMM’lerden yararlanmak üzere başka düzenlemeler de yapmıştır.

Çalışma alanı standartları

Sahipler veya ortaklar işletmeye koymuş oldukları sermayenin gelişimini ve karlılığını takip edebilmek için bilgiye ihtiyaç duyarlar. Ayrıca sahipler, işletme yöneticilerinin başarısını takip edebilmek için de finansal bilgi ihtiyacındadır.

Muhasebe denetimi bağımsız bir dış denetçinin işletmenin finansal tablolarının doğruluk ve güvenirliği konusunda makul bir güvence sağlamak üzere görüş oluşturmak için sistematik olarak kanıt toplayarak incelemesi ve sonuçları bir raporla iletmesi süreci olarak tanımlanabilir.

Denetim işi, bir birini izleyen aşamalardan oluşan bir süreçtir. Bu süreç müşterinin seçilmesi ve kabul edilmesi ile başlar, denetim sürecinin planlanması ve denetimin yürütülmesiyle devam eder, denetim raporunun hazırlanmasıyla da sona erer. Denetimin planlanması ise 

• Müşteri işletmeyi tanıma
• Analitik incemelerin yapılması
• Önemlilik ve denetim riskinin ön belirlenmesi
• Denetim programının hazırlanması

adımlarından oluşur. Bu nedenle Doğru Cevap C seçeneği olur.