Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Ara 3. Deneme Sınavı

17 Ağustos 1855’te naip olacaklara yeterli bilgi donanımını kazandırabilmek amacıyla, Süleymaniye Camii yakınında devlet memuru yetiştirmek üzere daha önce kurulmuş olan Mekteb-i Ulûm-i Edebiyye, Muallimhane-i Nüvvab’a dönüştürüldü. Muallimhane’nin amacı kadılık mesleğine girmek isteyenlere Arapçayı, İslâm hukukunun muamelât kısmıyla miras hukukunu ve şer’i belge düzenlemeyi öğretmekti. 

Reformların başarısı onları uygulayacak insanların varlığına bağlı olduğu için Sultan Abdülmecid’in uyarısı üzerine 1845 yılında kurulan geçici komisyon, ilk, orta ve yüksek eğitim olmak üzere eğitim işlerini üç kategoride ele alıp bir reform programı hazırladı. Geçici komisyonun görevini tamamlamasından sonra eğitim işleriyle ilgilenmek üzere Hariciye Nezareti’yle Meclis-i Vâlâ’nın denetiminde Meclis-i Maarif-i Umumiyye’nin ve yaklaşık on bir yıl sonra, 1857’de de Maarif-i Umumiyye Nezareti’nin kurulmasıyla birlikte eğitim konusu şeyhülislâmın denetiminden hükümetin kontrolüne geçerek seküler bir mahiyet kazanmaya başladı. 1851’de, kurulması düşünülen Darülfünun’da okutulacak ders kitaplarını hazırlamak, diğer ülkelerin eğitim kurumlarıyla fikir alışverişinde bulunmak ve kitaplar tercüme etmek üzere Encümen-i Daniş kuruldu.

1789 Fransız Devrimi, Avrupa ve dünya siyasi tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir. 

Mekteb-i Tıbbiyye: Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediyye’nin hekim ve cerrah ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin yeni tarzda eğitim verecek bir okulun kurulması önerisi üzerine 14 Mart 1827’de Şehzadebaşı’nda bulunan Tulumbacıbaşı Konağı’nda Tıphane-i Âmire açıldı. Musika-i Hümayun: II. Mahmud, Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdıktan sonra ocağı hatırlatan her işareti silmeye gayret ettiği için Mehterhane ve mehter takımını da kaldırdı. Mekteb-i Mülkiyye: Osmanlı merkez ve taşra teşkilâtında zamanın ihtiyaçlarına ve şartlarına göre yapılan yeni düzenlemelere uygun bürokratları yetiştirmek ve özellikle de kaymakamlık ve müdürlük gibi görevlerde istihdam etmek amacıyla oluşturulan Mekteb-i Mülkiyye, 28 Ocak 1859 tarihinde eğitime başladı. 

“Yenileşme” başlığı altına girecek hemen her uygulamadan her bir padişah döneminde bahsedilmesi, literatürde mevcut bir çelişki olarak gözükmektedir. Esasen, bu durum, pek çok yeniliğin kökenlerinin belli evrelerde atıldığını ve daha sonraki evrelerde tamamlanıp geliştirildiğini
kanıtlamaktadır. Yani, Osmanlı padişahlarının bazılarını cımbızlama yöntemiyle "aydınlanmış” ve bazılarını da “gerici” olarak yansıtmak yenileşmenin kavranmasını güçleştirmektedir. Bir başka deyişle, bir dönemde başlayan ve birden gerici bir hareketle son bulan değerlendirmeler izah edici değildir. Topyekûn bir değişim ve dönüşüm, bazen yüksek dozda bazen de yavaş devam etmektedir. Her padişahın dönemi bir zincirin halkaları gibidir. Enver Ziya Karal, 1947’de basılan kitabında III. Selim’in tahttan indirilişini “irtica” başlığı altında
değerlendirmekteydi. Oysa, buradaki ilerici-gerici, “devrimci-muhafazacı”padişah ikiliği sürekliliği açıklamamaktadır. Doğru cevap C'dir.

III. Selim döneminde 1793’te Londra ve 1797’de Paris, Viyana ve Berlin’de daimi ikamet elçilikleri kuruldu. Böylelikle Avrupa başkentlerinden hızlı ve güvenilir bilgi akışı sağlanacaktı.(Konu: III. Selim (1789-1807) ve Nizam-ı Cedit, s. 12).

Batılılaşma eksenli bakışın en büyük açmazı, şüphesiz Osmanlı gücünü ve değişim dinamiklerini hiçe sayması; Avrupa’yla karşılaşmayı ve Avrupa’dan ithal edileni, Osmanlı devlet ve toplum dönüşümünün merkezine koymasıydı. Diğer bir ifadeyle, Osmanlı’da yenileşme yahut reform denilince, doğrudan Batı’daki kurumlarla tekniğin ithali anlaşıldığı için Osmanlı’nın iç dönüşümünün analizi ihmal edildi. Osmanlı tarihindeki muhtelif reformların açıklanmasında padişahların yenilikçi ve reformcu kimliklerine çok fazla önem atfedilmesi, değişimi ve dönüşümü açıklamakta yetersiz kalmakta ve tarihsel hadiseleri liderlerin şahsi meziyetlerine indirgemek gibi bir yöntem sorununu ortaya çıkarmaktadır. 

Padişah III Osman döneminde İstanbul'un Türkler tarafından fethinden beri çıkan en büyük yangındır.Bu yangın Cibali yangınıdır. Doğru cevap A dır.

Doğru cevap D olacaktır. Sayfa 62  de Eyalet/Vilâyet Yönetimi  konu başlığındaki açıklamalarda   " I. Valiye  yardımcı olmak üzere def­terdar, kadı, müf­tü, Müslümanları temsilen dört kişi ve gayrimüslimleri temsilen de iki kişiden oluşan bir büyük meclis vardı. II. 1864 Vilâyet Nizamnamesi’yle eyalet sisteminden vilâyet sistemine geçildi; ayrıca, eyalet meclisi, vilâyet idare meclisi adını aldı. III. Meclis-i Umumi-i Vilâyet oluşturuldu ve  sancağın müslim ve gayrimüslim ahali temsilcilerinin katılımıyla toplanır; vilâyetin imar, eğitim, vergi gibi sorunlarını ele alırdı. IV. 25 Temmuz 1855 tarihli bir iradeyle İhtisap Nezareti lağvedilerek İstanbul’un beledî işleriyle ilgilenmek üzere Şehremaneti’nin kurulması kararlaştırıldı." şeklinde konu geniş bir şekilde anlatılmıştır.

1842 düzenlemesiyle sancak yönetimi merkezi hükümetin atadığı kaymakama bırakıldı. Kaymakam valiye karşı sorumlu olmasına rağmen, vali tarafından görevden alınamazdı. Maiyetinde malmüdürü, hakim, tahrirat başkâtibi, mal başkâtibi, Müslim ve gayrimüslim halkın temsilcilerinden oluşan bir sancak meclisi vardı. Meclis, haftanın belirli günlerinde toplanıp sancağın güvenlik, maliye, yönetim, eğitim­öğretim ve beledi^ işleriyle ilgili çalışmaları yürütür; baş edemediği büyük sorunları eyalet meclisine havale ederdi. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Enderun: Sarayın iç hizmetlerini ifade için kullanılan bir terim olup Topkapı Sarayı’nın üçüncü kapısı olan Bâbüssaade (Akağalar Kapısı)’den sonra başlardı. Doğru cevap B'dir.

Tanzimat’ın ilânının hemen öncesinde memur yetiştirmek amacıyla Mekteb­-i Maarif­i Adliyye ve ve Mekteb-­i Ulûm-­ı Edebiyye açıldı.

Osmanlı gerileme dönemine ilişkin tarihyazım paradigmasının değişiminde, Edward Said’in Oryantalizm’i ile beraber revizyonist Osmanlı tarihçilerinin etkisi önemlidir.

Doğru cevap E olacaktır. Sayfa 59  da  Şûra-yı Devlet  konu başlığında  " 5 Mart 1868’de Şûra-yı Devlet ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliyye olarak ikiye ayrıldı. Şûra-yı Devlet’in başkanlığına Midhat Paşa, Divan-ı Ahkâm-ı Adliyye’ninkine ise Ahmed Cevdet Paşa getirildi. " şeklinde ve Sayfa 49  da   SADARETİN GEÇİRDİĞİ DEĞİŞİM konu  başlığında  "1846’da Mustafa Reşid Paşa’nın girişimleriyle istenen evraka kısa sürede ulaşılabilmesi amacıyla Hazine-i Evrak adıyla modern bir arşiv oluşturuldu" konu anlatılmıştır.

Angarya: Devletin, herhangi bir ücret ödemeden halkı kendi adına çalıştırması anlamında kullanılır. Çalışma, belirli bir süreliğine yapılırdı. 

Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye başlangıçta 12.000 mevcutlu profesyonel bir ordu olarak planlandı. Kısa sürede hazırlanan Asâkir-i Mansure Kanunnamesi ile ordunun hiyerarşisi belirlendi. En üst komutanı serasker olup ilk serasker
Ağa Hüseyin Paşa oldu.

II. Mahmud tarafından 17 Haziran 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan sonra yerine Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye adlı yeni bir ordunun kurulacağı resmen ilân edildi.

I. Abdülhamid devrinde görev yapan devlet adamları içerisinde sadrazam olarak Silâhdar Seyyid Karavezir Mehmed Paşa (1779-1781), Halil Hamid Paşa (17821785) ve Koca Yusuf Paşa (1786-1789); Kaptan-ı Derya olarak da Cezayirli Gazi Hasan Paşa (1774-1789) ön plana çıkmakta olup pek çok ıslahat girişiminin altında Halil Hamid Paşa’nın imzası vardır.

Meclis­i Vâlâ kuruluşundan itibaren tam bir reform meclisi oldu. Ayrıca, ürettiği çözümlerin ve hazırladığı tüzüklerin pratikte uygulanıp uygulanmadığını da denetledi. Aynı zamanda bir yüksek mahkeme gibi çalışan meclis, Tanzimat’ın “hâmi­i hakikisi”, yani, gerçek koruyucusu oldu. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

III. Selim’in Osmanlı’nın etrafındaki dünya ile münasebeti açısından belki de en önemli girişimi, 1793’te Londra ve 1797’de Paris, Viyana ve Berlin’de daimi ikamet elçiliklerini kurmasıydı. Bu elçiliklerle, Osmanlı yerli unsurlarının Avrupa dilleri ve kültürlerine vakıf olması; hızlı ve güvenilir bilgi akışının sağlanmasıyla da Osmanlı dış siyasetinin etkin bir biçimde yürütülmesi amaçlanmıştı.