Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Final 4. Deneme Sınavı

Devlet-toplum ilişkilerinin yeniden tanımlanmasını gerektiren iç ve dış gelişmeler, öncelikle basın-yayın yoluyla toplumun merkeziyetçi politikalar doğrultusunda bilgilendirilip yönlendirilmesini gündeme getirdi. Bu dolaylı temasın yeterli görülmemesi üzerine, bu defa yine bir ilk olarak padişahın doğrudan tebaa ile buluşmasını sağlayan yurt gezilerine çıkıldı. II. Mahmud’un 1829-37 arasında farklı tarihlerde çıktığı beş gezi bu bağlamda değerlendirilebilir. Ege ve Doğu Trakya’daki Tekirdağ, Çanakkale Boğazı, Gelibolu, Edirne, Gemlik, İzmit, Varna, Şumnu, Silistre, Rusçuk gibi kentlere yapılan gezilerde, farklı din mensuplarına bizzat padişah tarafından beraberlik, adalet, eşitlik ve özgürlük mesajları verildi; ayrıca, halkın şikâyetlerini dinleyen padişahın talimatıyla, hastane, hamam, köprü, mektep gibi altyapı ve hizmet alanlarındaki eksikliklerin giderilmesi yönünde adımlar atıldı. Doğru cevap C’dir.

Osmanlı yönetim felsefesine göre daire-i adliyyenin halkalarını oluşturan; adalet, kanun, mutlak iktidar, ordu, servet ve halk, sosyal yapının ve işleyişinde temel dayanaklarını oluştururdu. Devletin varlığının ve devamlılığın temeli olarak kabul edilen bu sistemin sorunsuz işletilebilmesi amacıyla, Osmanlı toplumu “askeri” (yönetenler) ve “reaya” (yönetilenler) şeklinde iki temel sınıfa ayrılmıştı. Doğru cevap B’dir.

Maddenin aksine, İstanbul’dan çok uzak olmasına rağmen, merkezle sorunları devam eden Mısır eyaleti ise uygulama kapsamına alındı ve 6 Aralık 1839 tarihli fermanla Mehmed Ali Paşa’dan Tanzimat’ı Mısır’da uygulaması istendi.

Tanzimat döneminin ne zaman başladığı konusu tartışmalıdır. Dönem, her ne kadar genelde 3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu’yla (Tanzimat Fermanı) başlatılırsa da, son araştırmalar başlangıcın II. Mahmud devrine, 1830’lu yılların başlarına kadar indirilebileceğini ortaya koydu. 

Yeni birliklerin eğitime başlamasından üç hafta sonra beklenen oldu. Gidişatın kendi lehlerine olmadığını düşünen yeniçeriler 14 Haziran 1826 akşamı son kez ayaklandılar. O sırada şehir merkezinde olmayan II. Mahmud ve çevresi bu kez hazırlıklıydı. Ertesi gün yapılan acil toplantıdan ayaklanmanın bastırılarak ocağın kaldırılması kararı çıktı. Saray halkının yanı sıra Tophane, Humbarahane ve Tersane gibi teknik sınıflar padişaha sadık kaldıkları gibi, ulema da, III. Selim’in tahttan indirilmesi ve Alemdar Mustafa Paşa’nın katline yol açan iki isyandan farklı olarak padişahın yanında yer aldı. 

Yabancı okulların modern eğitim teknik ve yöntemlerinin Osmanlı ülkesine girmesine katkıları oldu. Zamanla bu okullara giden Müslüman öğrencilerin sayısı arttı. Yabancı okullar tarihi süreç içerisinde özellikle gayrimüslim tebaaya yönelik olarak siyasi ve dini faaliyetlerde bulundular. Osmanlı Devleti, 1869 Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi ile yabancı okullar üzerinde denetim kurmayı amaçladı; 1886 yılında Maarif Nezareti bünyesinde Mekâtib-i Ecnebiyye ve Gayrimüslime Müfettişliğini kurdu. 

Islahat Fermanı’nda paranın istikrara ve maliyenin düzene kavuşturulabilmesi için bankaların kurulması gerektiğine vurgu yapılır. Öte yandan devlet, fermanın öncesinde 1854 ve 1855 borçlanmalarını yaparak uluslararası finans çevreleriyle yakın bir ilişki içerisine girdiği gibi, yerli ve yabancı girişimciler de banka kurmak için hükümetten imtiyaz talebinde bulunmaktaydı. Nitekim, Şubat 1855’te Peter Pasquali ile Stephen Sleigh isimli iki İngiliz, İstanbul ve Londra’dan izin alarak Şark İngiliz Bankası adıyla bir banka kurmak için girişimlere başladı. Yaklaşık bir yıllık bir çalışma neticesinde 13 Şubat 1856’da ismi The Ottoman Bank (Osmanlı Bankası) olarak belirlendi ve hisse senetleri satışa çıkarıldı. Piyasa, 500 bin sterlin sermayeli şirketin hisse senetlerine büyük bir rağbet gösterdi. Kraliçe Viktoria’nın 24 Mayıs 1856’da kuruluşunu onayladığı banka, Osmanlı hükümetinden imtiyaz almaksızın 13 Haziran 1856’da bir İngiliz şirketi olarak faaliyete geçerek ülkenin önemli yerlerinde şubeler açtı. Bankanın, tasfiye edileceği 1863’e kadar hissedarlarına ortalama %10 kâr dağıtmış olması, faaliyetlerinin oldukça tatminkâr olduğunu göstermektedir. 

Osmanlı merkez ve taşra teşkilâtında zamanın ihtiyaçlarına ve şartlarına göre yapılan yeni düzenlemelere uygun bürokratları yetiştirmek ve özellikle de kaymakamlık ve müdürlük gibi görevlerde istihdam etmek amacıyla oluşturulan Mekteb-i Mülkiyye 28.Ocak.1859 tarihinde eğitime başlamış ve ilk mezuniyet sınav törenleri 1961 yılında yapılmıştır. 

İthalat ve ihracat vergilerinde Osmanlı üreticileri aleyhinde olan bu oranlar, sonraki dönemlerde anlaşmayı tartışmalı hale getirdi ve tartışmalar anlaşmanın Osmanlı sanayii için yıkıcı bir etki yaptığı noktasında yoğunlaştı. Ayrıca, İngiliz­ ler, İngilizce metinde olup Türkçe metinde bulunmayan “oradaki her türlü ticaret” ibaresini kullanarak ülkedeki iç ticarete de girdiler. Oysa o zamana kadar yabancı­ lar ülke içerisinde ticari faaliyette bulunamazlardı. Osmanlı hükümeti bu madde­ ye itiraz ettiyse de fiili durumu kabul etmek zorunda kaldı. Böylece yabancı tüccar iç ticarete girip büyük kazançlar elde ettiği gibi, kapitülasyonlara dayanarak devle­ tin denetimini, hukukunu ve kendilerini vergilendirmesini reddetti; bu durumda vergi veren ve devletin denetimine tabi olan yerli girişimcilerin yabancılarla reka­ bet imkânı ortadan kalktı.

Tanzimat’la beraber yüzünü Avrupa’ya çeviren Osmanlı Devleti’nde, diğer alanlar da olduğu gibi, ticari alanda da kanunlar tercüme edilerek problemler Batı hukukuna göre tanımlanmaya başlandı. Ayrıca, Ticaret Nezareti kurularak Beylikçi’nin yürüttüğü Avrupa tüccarlarının işlemleri de nezaretin sorumluluğuna verildi. Ardından Osmanlı ve yabancı uyruklu tüccarlar arasındaki anlaşmazlıklara bakmakla görevli Ticaret Mahkemesi (Ticaret Meclisi) oluşturuldu. Ticari davalar görülürken Avrupa ve Hayriyye tüccar temsilcileri de mahkemede hazır bulunurdu. Doğru cevap C’dir.

II. Mahmud, Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırdıktan sonra saray dahil, Osmanlı merkez teflkilâtını tamamiyle değiştirip dönüştürdü. 1831’de sarayda önemli bir müessese olan silâhtarlığı kaldırdı; ayrıca, Sırkitabeti’ni Mâbeyn Başkitabeti’ne dönüştürerek sarayda bir sekretarya oluşturdu.

II. Mahmud doğrudan tebaa ile buluşmak için yurt dışı gezilerine çıktı. II. Mahmud’un oğlu Sultan Abdülmecid babasının yolunu takip ederek yurt gezilerine çıktı; diğer oğul Sultan Abdülaziz ise bir adım ileriye giderek Batı’daki idari ve toplımsal düzeni yerinde görmek için yurtdışı gezilerine çıkmıştı. Sultan Abdülhamid ve III. Selim dönemlerinde bu tür seyahatler bulunmamaktaydı. 

İstanbul’daki Fransa elçiliğinde kurulan bir matbaada 1787-90 arasında ikisi Türkçe biri Fransızca üç kitap yayımlandı. Doğru cevap E dir.

I. Abdülmecit

Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa’nın Baltalimanı’ndaki yalısında Sir Henry L. Bulwer’in başkanlık ettiği İngiliz heyetiyle Mustafa Reşid Paşa’nın başkanlık ettiği Osmanlı heyeti arasında 16 Ağustos 1838’de Baltalimanı Ticaret Antlaşması imzalandı. 

Kanuni Sultan Süleyman da dört Süleymaniye Medresesi, bir Darüttıp ve Darüşşifa ile bir de Darülhadis Medresesi yaptırdı. 

İlk Osmanlı kağıt paraları 1840'ta piyasaya sürülmüştür.

Meclis-i Vâlâ, Hariciye Nezareti’yle birlikte reformlar için çok önemli bir misyon üstlendi ve Tanzimat’ın ilk on beş yılında yapılan hemen bütün yenilikler bu iki kurumun öncülüğünde gerçekleştirildi. Yaptığı düzenlemelerle tüzüklerin uygulanıp uygulanmadığını denetleme yetkisine sahip olan meclis, aynı zamanda bir yüksek mahkeme olarak da görev yaptı. Nitekim Hüsrev Paşa, Nafiz Paşa, Tahir Paşa ve Hasip Paşa gibi o dönemin üst düzey bürokrat ve muhaliflerini Tanzimat’a aykırı hareket ettikleri iddiasıyla yargılayıp cezalandırdı.

Rusya, hem bu konudaki taleplerinin, hem de Ortodoks Osmanlı tebaası üzerindeki genel himaye iddialarının kabul edilmemesini gerekçe göstererek Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Esasen yukarıda sıralanan makamat-ı mübareke gibi görünür nedenler Kırım Savaşı’nın (1853-1856) gerekçesi olamaz; gerçek neden Osmanlı coğrafyası üzerindeki uluslararası rekabetti. 

Takvim-i Vekayi, 1832’den itibaren Ermenice nüsha da yayımlamaya başladı. Daha sonra 1840’ta yarı resmi bir organ olarak yayın hayatına başlayan Ceride-i Havadis de zaman zaman Ermenice nüshalar yayımladı.