Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Final 6. Deneme Sınavı

Tanzimat Fermanı.

 II. Mahmut Yeniçeri Ocağı’nı 1826’da kaldırdıktan sonra, siyaset denklemini yeniden düzenlemiştir. Vakıf gelirleri ve dini statüleri sayesinde önemli bir siyasi aktör haline gelen ilmiye sınıfının gücünü kırmak amacıyla 1826’da Evkaf-ı Hümayun Nezareti’ni kurmuştur. 

Geleneksel Osmanlı mahallesinin üç temel öğesi vardır. Bunlar: Dini mekânlar, çarşılar ve evlerdir. 

Osmanlı toplumu “askeri” (yönetenler) ve “reaya” (yönetilenler) şeklinde iki temel sınıfa ayrılmıştı. Askeri (yönetici) sınıf, padişahın dini ve idari yetkiler tanıdığı ve vergiden muaf tuttuğu asker ve sivil devlet görevlilerini kapsar; Müslüman olma şartı aranır; saray halkı, seyfiye (muvazzaf askerler), ilmiye (din, bilim ve hukuk adamları) ve kalemiyeden (bürokratlar, memurlar) oluşurdu. 

“zorunlu askerlik” ya da “vatandaş askerliği” olarak bilinen uygulama kitle ölçeğinde ilk kez Fransa’da başlamış oldu ve sağlık problemi bulunmayan 1825 yaş arası bütün genç erkekler askerlikle mükellef tutuldu.

Mali hukuk alanında yapılan önemli düzenlemelerden birisi 1855 tarihinde yapılan Bütçe Nizamnamesi’dir. İlk yapılan bütçe nizamnamesi özelliğini de taşıyan bu nizamnameyle devletin giderleri, merkez dairelerinin giderleri ve genel giderler olmak üzere; gelirleri de, yine doğrudan ve dolaylı toplananlar olmak üzere ikişer ana başlık altında toplanmaktadır.

Osmanlı Devleti’nde matbaanın gecikme sebebi maddi yetersizlik değil daha çok dini kaygılar ve süsleme sanatıyla yazılmış kitapların daha çok beğenilmesi ve son olarak okuma yazma oranının düşük olmasıdır. 

Devletin varlığının ve devamlılığın temeli ola­ rak kabul edilen bu sistemin sorunsuz işletilebilmesi amacıyla, Osmanlı toplumu “askeri” (yönetenler) ve “reaya” (yönetilenler) şeklinde iki temel sınıfa ayrılmıştı. Askeri (yönetici) sınıf, padişahın dini ve idari yetkiler tanıdığı ve vergiden muaf tuttuğu asker ve sivil devlet görevlilerini kapsar; Müslüman olma şartı aranır; sa­ray halkı, seyfiye (muvazzaf askerler), ilmiye (din, bilim ve hukuk adamları) ve kalemiyeden (bürokratlar, memurlar) oluşurdu. Başında padişahın bulunduğu as­keri sınıfın görevi, ülkenin adil bir biçimde idaresini sağlamak, devleti ve toplumu dış tehlikelerden korumaktı. 

Devlet, 1875 senesinde bütçe açıklarının beş milyon liraya ulaşması üzerine dış borçların faizlerinin ancak yarısını ödeyebileceğini ilân etti ve bu moratoryum büyük bir krize ve hazinenin if­lâsına neden oldu.

Osmanlı sınırları içinde özel teşebbüsün çıkardığı ilk gazete olan Ceride-i Havadis 1 Temmuz 1840’da yayımlanmaya başladı. Devlet desteğiyle çıkarıldığı için yarı resmi bir yayın organı olarak kabul edilir.

Slav kökenli tüm milletleri Rusya’nın şemsiyesi altında bir araya getirme hedefine Panslavizm denmektedir. Çar I. Petro devrinden beri Rusya’nın güneye inme hedefi İhtlâlinin yarattığı milliyetçilik fikirleri yanında Panslavizm politikası Balkanlarda bağımsızlık hareketlerinin başlamasında etken oldu. 

Avrupa’yla artan iktisadi ilişkiler, kâğıt paranın çıkarılması, farklı pa­ raların tedavülü, paranın yurt içi ve yurtdışı istikrarının sağlanması ve yerli ve yabancı şirketlerin kurulması gibi yeni finansal gelişmeler, sarraf­ların etkin olduğu geleneksel sistemi yetersiz kılmakta ve kaimenin değerindeki dalgalanmalar ve istikrarsızlık da piyasaları olumsuz etkilemekteydi. Osmanlı ülkesindeki ilk banka olan Dersaadet Bankası, devletin Avrupa’daki harcama ve ödemelerinde bir sterlin 110 kuruş üze­rinden ödeme yapmayı üstlenen Galata’nın iki ünlü bankeri Jacques Alléon ve Em­ manuel Baltazzi’nin maliye ile olan ilişkileri neticesinde kuruldu. 

İlk örgütlü işçi eylemi olarak 1863’te Zonguldak kömür madeni işçilerinin iş bırakması olarak görülmektedir. Ocak 1872’de ise tersane işçileri greve gitmiştir. Beyoğlu Telgrafhanesi işçilerinin Şubat 1872’deki iş bırakma eylemi, gerçek anlamda ilk grev olarak kabul edilir. 1872-76 yılları arasında tersane ve demiryolu işçilerinin başı çektiği onlarca iş bırakma eylemi yaşanmıştır. Bu dönemde işçiler arasında sınıf bilincinin oluşmaya başlamasıyla, Osmanlı sosyal ve ekonomik yaşamını ciddi anlamda etkileyen yeni bir kavram, “tatil-i eşgâl”, yani grev ortaya çıkmıştır. 

1851’de Hindistan yolunu kısaltmak amacıyla İskenderiye ve Kahire üzerinden Kızıldeniz’e varacak bir demir yolu imtiyazını Osmanlı hükümetini devreden çıkartarak Mısır Valisi Abbas Paşa’dan alan İngilizler, iki devlet arasında büyük bir diplomatik krize neden oldu. Neticede, padişah fermanıyla imtiyazın verilmesi üzerine başlayan ve İskenderiye ile Kahire arasındaki 211 km’lik kısmı 1856’da tamamlanan bu hat, Osmanlı Devleti’nde inşa edilen ilk demir yolu olup Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra önemini ve işlevini yitirdi. Doğru cevap C’dir.

Devlet, 1875 senesinde bütçe açıklarının beş milyon liraya ulaşması üzerine dış borçların faizlerinin ancak yarısını ödeyebileceğini ilân etti ve bu moratoryum büyük bir krize ve hazinenin iflâsına neden oldu. 

Bu dönemde altın içerikleri farklı olan rûmî, adlî ve hayriye isimli sikkeler piyasaya sürüldü; gümüş akçe ise son kez 1834’te basıldı. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Siyasi ve iktisadi nedenlerin yarattığı toplumsal sorunlar 19. yüzyılda Müs­ lüman kesimi genel anlamda fakirleştirirken, Galata ve Beyoğlu bölgesindeki gayrimüslim unsurlar giderek zenginleşti. Bu durumun doğal bir sonucu olarak gayrimüslimlerin yoğun olarak yaşadığı Beyoğlu ve çevresinde, refah düzeyi yük­ sek elit bir yaşam tarzı doğdu. Yabancı elçiliklerin de bulunduğu Beyoğlu semti, iktisadi ve siyasi gücün sembolü olarak 19. yüzyıl boyunca gelişti. 1858’de Altıncı Daire-i Belediyye ismiyle Paris belediyesi model alınarak oluşturulan ilk modern belediye teşkilâtı burada kuruldu ve Beyoğlu yüzyılın sonlarına doğru Avrupa kentlerinin görüntüsüne büründü.

Yeni Osmanlıları meşrutiyet ve cumhuriyet devirlerindeki siyasi hareketlerin sembol ismi yapan şey, hürriyet, anayasa ve parlamento gibi siyasi hedefler peşinde koşan bir sonraki neslin kazandığı başarıdır. 

II. Selim döneminde kurulan Nizam-ı Cedid ordusuna ilham kaynağı oldu. Ancak, 1807’de çıkan ve Kabakçı Mustafa isyanı olarak nitelendirilen isyan neticesinde II. Selim tahttan indirildiği gibi, Nizam-ı Cedid projesi de sona erdi. 

19. yüzyıl Osmanlı toplumsal yaşamında öne çıkan kamusal mekânlar, ticaret merkezleri, çarşı-pazarlar, ibadethaneler ve kahvehanelerdi. Bunun yanında gezinti ve dinlenme alanları olan mesireler, hanlar, bekâr odaları, berberler ve hamamlar da sosyal hayatın canlı olduğu diğer mekânlardı.