Ünite 5: Işık Ölçü Bakım

Giriş

Işık video, film ve fotoğraf çalışmalarında görüntünün oluşmasında ilk unsur ışıktır. Işığın olmadığı yerde görüntünün olması mümkün değildir.

Işık Kaynakları ve Ampuller

Günlük yaşamda birçok ışık kaynağı vardır bunlar.

Doğal ışık kaynakları: Güneş, Ay

Yapay Işık kaynakları: Mum, gaz lambası, fener, sokak lambaları, ev, ofis, vitrin ve bina aydınlatmalarında dış mekânlar da hem yapayı hem de doğal ışık kaynaklarından yararlanılır. Video ve film yapımlarında kullanılan yapay ışık kaynakları iki grupta toplanır.

Stüdyo Işık Kaynakları

Televizyon tavanlarındaki askı düzeneklerine (pandograf, teleskobik çubuk, asansör vb.) bağlanmış halde bulunurlar. Stüdyo ışık kaynaklarının stüdyo tavanına asılı olarak kullanılmalarının nedeni TV stüdyosuna kurulan dekorda ışık sehpalarının, kabloların görünmemeleri ve kamera hareketlerine engel olmamalarıdır. Sert, Yumuşak, Soğuk ve Cyclorama Perde Ve Fon Aydınlatması olarak dört grupta toplanır.

• Sert Işık Kaynakları (Spotlar): Stüdyolarda kullanılan ışık kaynakları “fenensel camlı” (optik özelliğe sahip iç içe geçmiş pek çok mercekten oluşan ve dağınık şekilde gelen ışığı düz ve homojen bir şekilde yansıtan düzenekler), “tungsten halojen kuvars ampullü (içi halojen gazla doldurulmuş, bir kuvars cam top içinde tungsten akkor flamanı olan düzenektir) ve 3200 K (Kelvin) renk ısısındadırlar.
• Yumuşak Işık Kaynakları: Yumuşak ışık güneşten gelen ışığın bulutlar arasından kırılarak, binalardan, yollardan kısacası nesnelerden yansıyarak gelen halidir. Bu tür ışık kaynakları yumuşak yani dağınık ışık verirler.
• Soğuk Işık Kaynakları: Yapıları farklı olmasına karşılık stüdyoda kullanılan soğuk ışık kaynakları da yumuşak ışık kaynakları grubunda değerlendirilebilir. Kullanım amacı sert gölgeleri yumuşatarak daha az gölgeli ve daha yumuşak görüntüler elde etmektir. Camsız ve merceksizdir.
• Cyclorama Perde ve Fon Aydınlatma: Cyclorama perde ve fon aydınlatmalarında; Tungsten halojen çubuk ampullü ışık kaynakları stüdyolarda kullanılan bu tür ışık kaynakları camsız ve merceksizdir. Cyclorama perde ve fon aydınlatmalarda kullanılan ışık kaynakları şunlardır: Tungsten Halojen Çubuk Ampullü Işık Kaynakları, stüdyolarda kullanılan bu tür ışık kaynakları camsız ve merceksizdir. Kare ya da dikdörtgen bir gövdesi vardır. İçerisine belli bir açı ile yerleştirilmiş iç bükey yansıtıcısı bulunur. Yansıtıcının önünde çubuk şeklinde tungsten halojen ampulü vardır. Önünde ise fona ya da perdeye renkli ışık verebilmek için çerçevesi ve çerçeve kanalı bulunur. Stüdyo tavanından ve tabanından da kullanılabilir. Gövde dışında da askı aparatı, kolu ve kumanda mekanizmaları bulunur. Şekil ve kullanım olarak yumuşak ışık kaynaklarına çok benzerler. LED Işık Kaynakları, elektrik enerjisini ışığa dönüştüren yarı iletken devre elemanlarıdır. Yüksek yoğunluk, yüksek kontrast ve tutarlı renkler sağlarlar. Düşük güç tüketimi ve ışı dağıtımına sahiptirler. Döner Kafalı Işık Kaynakları, genellikle gösteri amaçlı aydınlatmalarda kullanılır. Oval gövde içerisinde elektronik kontrollerle çalışan efekt ve renk çerçeveleri (gobo) vardır. Robot olarak ta adlandırılırlar. Sağa sola dönme, ışığı odaklama, netleme renk değiştirme ve efekt verme gibi bir çok hareketi birlikte yaparlar.

Dış Çekim Işık Kaynakları

Dış mekânlarda kullanılan ışık kaynaklarının bir kısmı stüdyolarda kullanılan ışık kaynaklarıyla şekil olarak benzerlik taşırlar. Aşağıda sıralanan özelliklerden dolayı ışık kaynaklarından ayrılırlar. Kullanım kolaylıkları, taşınabilir olmaları, bir askı düzeneği yerine sehpa üzerine kurulabilmeleri, kumanda masasına bağlı olmadan çalışmaları, kullanım amaçlarına göre değişik aksesuarları ve yardımcı elemanlarının olması vb. Yapısal özelliklerine göre dış çekim kaynakları şu şekilde sıralanabilir:

• Gün ışığı kaynakları (HMI-Day Light): Gün ışığı kaynaklarında ışığı üretmek için akkor ampul yerine bir ark lamba kullanılır. Metal halojen ampulü sayesinde düşük güçle yüksek yoğunlukta 5.600 ren ısısında ışık üretirler.
• Taşınabilir Floresan Işıklar (Portable, Fluorescent Softlight): Stüdyolarda kullanılan yumuşak ışık (soft light) sınıfındaki soğuk ışık kaynaklarının dış çekimler için taşınabilir olarak tasarlanmış halidir.
• Taşınabilir Halojen Işıklar (Portable Halogen Lights): Ev, ofis ya da derslik gibi stüdyo dışındaki kapalı mekânlarda kullanılan ışık türleridir. Mercek düzenekleri ve portatif dimmerleri sayesinde daha küçük, daha detaylı aydınlatmalarda kullanılır. Kullanıldıkları ortamlarda kırmızı kafa, sarı kafa, broad, mini isis, bambina, mizar, dedo gibi çeşitlerine göre adlandırılırlar.

Ampuller

Işık kaynaklarının en önemli parçalarıdır. Işığın ilk olarak ortaya çıktığı, yani var olduğu üretildiği yerdir. Değişik şekillerde ve teknik özelliklerde olan ampul türleri şu şekilde sıralanabilir:

• Standart Tungsten Ampuller: Evlerde çok sık kullanılır.
• Sürvolte Ampuller: Daha yüksek renk ısısında daha güçlü bir ışık elde etmek amacıyla normalden daha yüksek bir voltajla çalışacak şekilde tasarlanmış ampullerdir. Fotoğrafçılıkta uzun yıllar kullanılmış “photoflood” ampuller sürvolte ampul örneğidir.
• İçten Aynalı Reflektör Ampuller: Kendinden yansıtıcılı PAR (Parabolik Alüminyumlu Reflektör) tipi ampullerdir.
• Tungsten Halojen Ampuller: TV yapımlarının aydınlatmalarında en çok kullanılan ampul türüdür.
• Metal-Halojen Ampuller: Kuvars bir cam tüp içinde, ark atması prensibi ile çalışırlar. Bu türdeki ampullerin çalışabilmeleri için balast elamanlarına ihtiyaçları vardır.
• Floresan Ampuller (Fluorescent): Floresan ampullerde cıva gazı flamanlar la ısıtılarak buharlaştırılır. Buharlaşma sonucunda gözle görülmeyen mor ötesi bir ışıma oluşur. Çalışabilmeleri için balast elemanına ihtiyaç vardır.
• LED Ampuller: Led ampuller “Light Emitting Diode” olarak tanımlanan ışık yayan diyotlardır. Elektrik enerjisini ışığa dönüştürürler. En önemli kısmı yarı iletken malzemeden oluşan ve ışık yayan LED çipidir. Ömürleri oldukça uzundur. Çünkü diğer ampuller gibi flaman taşımamalarından dolayı her koşulda sorunsuz bir şekilde kullanılırlar.

Işık Kontrol Masası Dimmer Sistemler

TV stüdyolarında değişik askı düzenekleriyle tavana asılmış çok sayıda ışık kaynağı vardır. Bu ışık kaynaklarının bir düzen içinde çalışmasını sağlayan, onların şiddetini ve gücünü ayarlayan sistem “Işık Kontrol Masası” ve “Dimmer” dir. Günümüzde ışık kontrol masaları bilgisayar yazılımlarıyla desteklenmiştir.

Işık Aksesuarları, Askılar ve Sehpalar

TV stüdyolarında ve dış mekân aydınlatmalarında çeşitli aksesuarlar, askılar ve sehpalar kullanılır. Aydınlatmada kullanılan aksesuarlar ışık askı düzeneklerinin ve sehpaların tamamlayıcı donanımlarıdır. Aksesuarların bir kısmı ışık kaynaklarında sürekli kullanılırlar. (kepenk, tel filtre, çerçeve vb.). Bir kısmı da gerektiğinde ışık kaynağına ilave edilerek kullanılan yardımcı donanımlardır. (ışık penseleri, kesiciler, yansıtıcılar, döner kafalar, kollar vb). Bütün bu aksesuarlar yapılan aydınlatmanın daha kaliteli olmasını sağlar.

Işık Askıları ve Sehpalar

Işık kaynakları çeşitli askı ve sehpalara takılarak kullanılır. Işık askıları “Işık Taşıyıcılar”(Pantografı asansör, C kelepçe). Her birinin üzerinde dişi ve erkek bağlantı aparatları (spigot) vardır, Bunlar aynı zamanda taşıyıcı özelliğe sahiptirler.

Televizyon Stüdyolarında Kullanılan Işık Askıları: Manuel Pantograf, Motorlu Pantograf, Ayarlanabilir teleskopik çubuk, C Pense (C Clamp), Işık Asansörü (Hoist).

• Manuel Pantograf: Baklava dilimi şeklinde sert alüminyum metallerden oluşurlar. Üzerlerindeki çelik yayların elle gerdirilmesiyle ağırlık ve denge ayarı yapılabilen iki dört yaylı kullanışlı bir askıdır.
• Motorlu Pantograf: Üzerinde üç fazlı giriş vardır. Düşük güçteki bir motorla çelik halatların makaralara açılıp sarılmasıyla çalışır, uzun bir ışık ayar çubuğu (ıstaka) ile manuelde ayarlanabilen ışık askıdır.
• Ayarlanabilir Teleskopik Çubuk: Değişik boyutlarda, iç içe geçmiş çelik borularla uzayıp kısalabilen, motorlu ve manuel çalışan ışık askıdır.
• C Pense (C Clamp): Gövdesindeki hareketli çeneyle, stüdyo tavanındaki borulara sıkılarak sabitlenir.
• Işık Asansörü (Hoist): Üzerlerine birden fazla ışık kaynağı takılabilir.

Işık Sehpaları: Üzerlerine ışık kaynağı takılarak kullanılan malzemelerdir.

Işık Ölçüm Cihazları

Stüdyo çalışmasına başlamadan önce teknisyenin yanında bulunması gereken ışık ölçüm cihazlarıdır. Bunlar Lüksmetre ve Kelvinmetre’dir.

Lüksmetre: TV Stüdyosunda çekim öncesi ışık şiddetini ölçer.

Kelvinmetre: Işığın renk ısısını ölçen cihazdır.

Işık Filtreleri

Işık kaynaklarının önüne takılan cam, plastik jel ya da elyaftan yapılmış ısıya dayanıklı malzemelerdir. Kullanım amaçlarına göre filtreler şu şekilde sıralanabilir.

Renk ısısı düzeltme filtreleri: Aydınlatmalarda, kamera objektiflerinin algıladığı renkleri doğru olarak yansıtabilmesi için, ışık kaynaklarının önüne takılan filtrelerdir. Bunlar Mavi Filtre, Turuncu Filtre.

Işık Yoğunluğu Azaltma Filtreleri (ND Filtreler): ND Filtreler “doğal yoğunluk” filtreleri olarak da tanımlanır. Işık kaynağından gelen ışığın renk ısısını değiştirmeden ışığın şiddetini azaltan gri tonlu plastik jel filtrelerdir.

Işık Yumuşama Filtreleri: Işık kaynağından gelen ışınları birçok parçaya bölerek daha geniş alana yayılmasını sağlarlar. İki çeşittir. Difüzyon Filtreler: aydınger kâğıda benzerler. Elyaf Filtreler: Polyester malzemeden örme ve ipliksi bir dokudurlar. İkisinin de yanmaz özellikleri olduğundan dolayı defalarca yıkanır.

Efekt ve Renk Filtreleri: Çeşitli görsel efektler yapmada ve fon boyamada kullanılan plastik jel filtrelerdir. Örneğin eğlence programlarında ışık kaynağının önüne takılarak ışığın rengini değiştirirler. Işık filtrelerini yırtılma, tozlanma, kırışma ve kırılmalara karşı korumak ve daha uzun kullanabilmek için çantalarında muhafaza etmek gerekir.

Işık Teknisyeninin Görevleri

Işık teknisyeni aydınlatma çalışmaların genellikle doğayı örnek alarak, senaryoda belirtilen ya da istenilen zaman ve mekâna göre yapmalıdır. Bir ışık teknisyeninin başlıca görevi stüdyo ve dış mekânlardaki aydınlatmaları yapmak ve sorumlu olduğu tüm görevleri yerine getirmek ve de yardımcılarına aydınlatma eğitimi vermek, aydınlatmada kullanılan arızalı malzemelerinin tespitini yapıp ve bakım onarım atölyesine bilgi vermelidir.

Bakım, Onarım ve Depolama

Aydınlatma malzemelerinin uzun süreli kullanımlarından dolayı ısınma karılma gibi nedenlerle bozulabileceklerinden, kullanım ömürlerinin uzatılabilmesi için belli aralıklarla ve sistemi bir şekilde bakımlarının yapılabilmesi için bir bakım atölyesine ve yedek malzemelere ve ihtiyaç bulunmakta olup, depo ve bakımdan sorumlu elemanlar çalışmalıdır.

Elektrik Malzemeleri

Birçok alanda olduğu gibi televizyon ve film stüdyoları ile dış mekân çalışmalarında ışık kaynaklarını kullanabilmek için elektrik enerjisine ihtiyaç vardır. Toplamda kullanılacak elektrik enerjisi bağlantıları için elektrik idaresinin izni ve uzman bir teknisyenin yardımı alınmalıdır. Aydınlatmalarda toprak hattı olan prizler tercih edilmelidir. Kablolar, sıcak ışık kaynaklarının ısınmasından kaynaklanan etkenlerden dolayı ısınabilirler. Ayrıca kablolar, akım geçişinden kaynaklanan etkiyle de ısınabilirler bu iki etki ısısı birbirinden farklıdır.