Ünite 6: Ses Ölçü Bakım

Giriş

Televizyon yapımlarında sesin önemi büyüktür. Özellikle günümüz televizyon ve yapımlarında dijital(sayısal) teknoloji sayesinde, ses daha da vazgeçilmez bir unsur haline gelmiştir. Ses, hem akustik(sound) hem de elektrik biçimiyle(audio) değerlendirilir.

Televizyon yapımında kullanılan araç, gereç, malzeme ve cihazların tamir ve bakımlarından sorumlu olan kişiler ölçü bakım elemanlarıdır.

Ölçü bakım elemanı dahil olduğu sistemi çok iyi tanımalı ve bilmelidir. Proje sürecinde; kurulum ve montaj gibi aşamalarda bulunabilme imkanı, sisteme olan hakimiyeti daha da arttırır. Ölçü bakım yapan kişide, sisteme olan ilgi, bilgi ve tecrübe aranmalıdır.

Ses Ölçü Bakım Elemanının Görevleri

Televizyon programlarının üretiminde birbirinden farklı görevlerde teknik elemanlar çalışırlar. Bu elemanlar, televizyon programlarında kullanılan teknik cihazların sağlıklı biçimde işleyişinden sorumludur. Ses cihazlarının kurulumundan bakımına kadar görevli olan kişilere “ses ölçü bakım elemanları” denir.

Ses ölçü bakım elemanlarının da sorumlu oldukları görevler şu şekildedir.

• Ses cihazlarının kurulumunu yapmak
• Sesle ilgili çıkan sorunları gidermek
• Ses cihazlarının periyodik bakımlarını yapmak
• Arızalanan ses cihazlarının onarımını yapmak
• Ses cihazlarının ayarını yapmak
• Teknolojiyi takip etmek

Ses Sinyali

İşittiğimiz bütün sesler akustik enerjidir. Algılayabildiğimiz ses, herhangi bir kaynağın yarattığı titreşimden doğar. Mikrofonlar, akustik ses enerjisini elektrik enerjisine çevirirler. Bu enerji sayesinde de ses sinyali oluşur. Ses sinyali iki farklı yapıda incelenebilir:

• Analog (örneksel)
• Digital (sayısal) ses sinyalleri.

Analog ses sinyali, ses dalgalarının birebir kopyalanmış halidir. Profesyonel ses kayıtlarında kullanılan makara bant sistemler, plaklar ve yakın zamana kadar evlerde sıkça kullanılan kasetçalar cihazlar, analog ses cihazlarında sayılır. İşittiğimiz bütün sesler analog yapıdadır.

Digital ses sinyali; analog ses sinyalinden birim zamanda alınan örneklerin sadece “0” ve “1” sayı dizisinden oluşan bir koda dönüştürülme şeklidir. Kayıt işlemi dijital şekilde gerçekleştirilir.

Televizyon yapımları, belli standartlarda üretilen ses ve görüntü verilerinden oluşur. Teknolojide hızlı ve önemli gelişmelerin yaşanmasıyla, dijital yayıncılık ön plana çıkmıştır. Digital sistemlerde, ses sinyalinin görüntü sinyalinin içine gömülmesi(birleştirilmesi) “embeded” olarak adlandırılır.

Ses Sinyalinin İletimi ve Bağlantılar

Analog ya da dijital ses sinyallerinin kaydedilmesi, işlenmesi ve iletilmesinde ses cihaz ve donanımlarından yararlanılır. Ses sinyalinin iletiminde kullanılan kablolara işlevlerine uygun fiş ve konnektör monte edilir. Ses kabloları, ses sinyal yapısına göre farklılıklar gösterirler.

Ses sistemlerinin temelini oluşturan en önemli etkenlerden biri de kablolardır. Analog ve dijital ses cihazları, dengeli ve dengesiz hat(line) olmak üzere iki tür giriş/çıkış birimine sahiptir. Kabloların yapısı, dengeli hat ve hatlarda kullanılmak üzere değişir. Dengeli sinyal taşıyan kablolar iki iletken(canlı) ve bir şaseden oluşur. Mikrofon olarak ya da dengeli hat bağlantılarında kullanılır. Dengesiz sinyal taşıyan kablolarda yalnızca bir iletken ve şase vardır.

Şase(topraklama), iç iletkeni dış gürültüye karşı korur. Şase ile iletken arasında sinyal seviye farklı olduğundan bu tür bağlantıya “dengesiz bağlantı” denir. Ses sinyali iki farlı iletken üzerinde taşınır. İletkenler arasında sinyal farkı oluşmadığından “dengeli bağlantı” olarak adlandırılır.

Ses sisteminde yüksek güç taşımada kullanılan kablolara hoparlör denir. İki iletkenli ve topraksız kablolardır. Topraksız kabloların mesafesi ve kullanıldığı yerler büyük önem taşır. Uzun mesafelerde kablo direnci artacağından, taşınan ses sinyalinde güç kaybına sebep olur.

Cihazlar arasında iletişim kurabilmek ya da tek bir cihaza bağlantı yapabilmek için, kablo uçlarına fiş ya da konnektör bağlanır. Her bir fiş ve konnektör çeşidinin “dişi” ve “erkek” tipi vardır. En çok kullanılan konnektörler; RCA, XLR(Cannon), Phone fişler(TS, TRS) ve Speakan fiş konnektörleridir.

Fiş ve konnektör bağlantı yapımında en çok dikkat edilmesi gerek şunlardır.

• Kabloya geçirilecek olan fiş ya da konnektör parçalarının unutulmaması
• Kablo kılıfının uygun uzunlukta açılması
• İletken kablo uçlarının ve koruyucu(şase) ucun soyulması ve lehimlenmesi
• Hazırlanan iletken uçların, fiş ya da konnektörlerin uç(pin) bağlantı yerlerine veya numaralarına dikkat edilecek, düzgün bir şekilde lehimlenmesi
• Uçlar arasında, istenmeyen lehim ve kablo kıllarının olup olmadığının gözle kontrol edilmesi
• Tüm fiş ya da konnektör parçalarının eksiksiz bir şekilde, yapısına uygun olarak toplanması ve kapatılması
• Yapılan fiş ya da konnektörün ölçü aletiyle kontrol edilmesi

Ses Sinyalinin Ölçümü ve Kalibrasyonu

Sinyaller ve cihazlar arasındaki şiddet farklılıklarını gidermek için her bir cihazın ses sinyal şiddetinin ölçümlenmesi yapılmalıdır. Bu ölçümleme işlemine “kalibrasyon” adı verilir.

Mikrofonlar; sesleri toplayan, bu sesleri elektrik sinyaline dönüştürerek kayıt cihazına, dinlenme monitörüne ya da ses mikserine gönderen cihazlardır. Mikrofonlar, akustik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürürler. Mikrofonlar, çalışma yapıları bakımından iki grupta toplanabilir:

• Elektromanyetik mikrofonlar: Dinamik ve şerit mikrofonlar.
• Elektrostatik mikrofonlar: Kondansatör ve elektret mikrofonlar.

Televizyon Yapımlarında Kullanılan Ses Cihazları

Televizyon ya da yapımlarında çeşitli ses cihazları kullanılır. Bu cihazların kullanım alanları farklıdır. TV programlarının üretiminde şu bölümler yer alır.

• TV çekim stüdyosu
• Çekim stüdyosunun yöneltildiği kontrol odası
• Ses yönetim odası
• Video ve ses kayıt odası
• Video ve ses kurgu odası
• Video ve ses aktarma odası
• Arşiv odası

Televizyon yayın ve yapımlarında kullanılan cihazlar; ses, görüntü, elektronik grafik ve elektronik yazı olarak bölümlenir.

Bir televizyon stüdyosunda mikrofonlardan, interkom sistemlerinden ve stüdyo ses monitörlerinden bahsedilir.

İnterkom sistemi: Bir çeşit telefon benzeri sistemlerdir. Televizyon yapım birimleri arasında sesli görüşmeleri sağlar. Bir ana üniteden ve panellerden oluşur.

Stüdyo ses monitörü: Ortama ses veren cihazlardır. Stüdyo içinde sabit veya hareketli bir konsol üzerine monte edilir. Gerek duyulduğunda istenilen röportaj, müzik, telefon bağlantısı veya program sesini stüdyo içindeki kişilere dinletmek için kullanılır.

Görüntü kontrol odası dinleme monitörü: Bazı durumlarda ses kontrol odası ile görüntü kontrol odası ayrı mekanlarda olabilir. Böyle durumlarda ses mikserinin program çıkışı görüntü odasına gönderilir. Görüntü kontrol odasındaki görevliler, dinleme monitörlerinin ses şiddetini istedikleri gibi ayarlarlar.

Ses mikseri: Kaynaklardan gelen ses sinyallerini ayarlamak ve kontrol etmek amacıyla kullanılır. Analog ve dijital yapıda türleri mevcuttur. Ses mikserinin kullanım amaçlarından bazıları şunlardır:

• Kaynaklardan gelen ses sinyalinin kazancını ayarlamak
• Ses seviyelerini ayarlamak
• Ses frekanslarını ayarlamak
• Efekt eklemek
• Kaynaklardan gelen sesleri birleştirmek
• Çalan ses sinyallerini gruplamak
• Ses sinyallerini çıkışa yönlendirmek

Ses mikserini oluşturan bölümler şunlardır:

Giriş Bölümü: Ses mikserlerine, iki farklı ses kaynağı sinyalinin girişleri yapılabilir: mikrofon ve hat sinyal (line) girişleri.

Monitör Bölümü: Miksere giren-çıkan seslerin monitör edilip seviyelerinin izlendiği ve dinlendiği kısımdır.

Çıkış Bölümü: Miksere giren seslerin işlenerek, ilgili noktalara gönderilmesine yardımcı olan bölümdür.

Ses Cihazlarının Bakım ve Onarımı

Televizyon yapımlarında analog ve dijital teknolojiye sahip cihazlar kullanılmaktadır. Analog sistemlerde makara bant gibi, mekanik işleyişe sahip cihazlar kullanılmaktadır. Günümüzde kullanımı azalmıştır. Mekanik yapıda olmalarından dolayı çok sık sorun çıkarırlar. Bu sorunların başlıca kaynakları şunlardır; aşırı güç tüketimi, yıpranma, aşınma, ısı ve tozdur. Digital sistemlerde mekanik aksam hemen hemen kalmamıştır.

Digital cihazlar teknolojiye paralel olarak daha da gelişmektedirler. Eskiye oranla bazı avantajlar sağlamışlardır. Avantajlardan bazıları şunlardır:

• Daha küçük fiziki yapıya sahip olmaları
• Mekanik ve daha az ısı sorunu yaşanması
• Daha fazla işlevselliğe sahip olmaları

Digital sisteme sahip cihazlar çok hassastırlar. Bu cihazlarda diskler, farklı depolama kapasitelerine sahip elektronik kartlar kullanılmaktadır.

Analog cihazlarda mekanik bakım daha ön plandadır. Ancak dijital cihazlarda mekanik bakımın yerini, yazılım ve güncelleme gibi temeli bilgisayar bilimine dayanan bakımlara bırakmıştır. Televizyon yapımlarında dijital cihazlara tam olarak geçilemediği için hem mekanik hem de yazılım ve güncelleme bakım ve onarımı devam etmektedir.

Cihazların tamamı mutlaka belli aralıklarla bakım yapılmalıdır. Cihazların çalışma fonksiyonlarını devam ettirebilmeleri amacıyla üretici firma tarafından belirtilen zamanlarda ve ihtiyaç durumunda, bu bakımların aksatılmadan yapılaması gerekir. Digital cihazların kullanım kitapçıklarında yazan kurallara uyulmalı ve güncellemeleri takip edilmelidir.