Ünite 1: Ölçü Bakım Kavramı

Giriş

Günümüzde kurumlar üretim ve hizmet sunumları sırasında, sektörlerinin gereksinimlerine göre teknik bir takım cihazlar kullanıyorlar ise zorunlu olarak ya dış hizmet alımı yoluyla, ya da kendi bünyelerinde bir bölüm oluşturarak teknik eleman ihtiyacını karşılarlar. Alt-üst ilişkileri şeklinde organize olan bu kurumlarda kullanılan cihazların türleri ne olursa olsun, bu cihazların yerleşimi, çalıştırılması, bakımı ve oluşabilecek arızaların giderilmesi işini üstlenen kişiler genel olarak “teknik eleman” adıyla anılır. Televizyon yapımcılığı ve yayıncılığı ile ilgilenen kurumlarda da doğal olarak teknik yapılanma gereksinimi duyulur. Televizyon stüdyoları kullanılan cihazların çeşitliliği ve birbirleriyle olan uyumları bakımından karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu nedenle, yetişmiş teknik personele olan ihtiyacı da o oranda artar.

Ölçü Bakım

Televizyon yapımcılığının vazgeçilemez unsurlardan biri olan ölçü bakım, genel olarak, programların hazırlanması amacıyla teknik destek veren elemanları ve bunların kullandıkları donanımları kapsar. Ölçü bakım elemanları çekim için gerekli her türlü cihazın temininden, bu cihazların çalışır durumda olmasından sorumludur. Aynı zamanda, oluşabilecek arızalara müdahale eder, kullanılan cihazların periyodik bakımlarını yapar. Teknik yönetmen, kamera kontrol, stüdyo teknik, elektromekanik, ışık ve ses bakım elemanları, kameramanlar ölçü bakım elemanlarındandır. Teknik destek elemanları olarak da adlandırılabilecek bölüm çalışanları, mühendis, tekniker, teknisyen gibi unvanlara sahip kişilerden oluşur. Ayrıca, bilgisayar tabanlı sistemlerin bakımı, kontrolü ve kullandıkları programların yazılımlarında oluşabilecek hataları denetleyebilecek, bu sistemlerde çıkabilecek fiziki arızaları giderebilecek IT (Information Technologies, Bilişim Teknolojileri) teknik eleman gereksinimi kapsamında IT grubu olarak çalışan mühendis, tekniker ve teknisyen ünvanlı kişiler de ölçü bakım elemanları arasında yer almaktadır.

Ölçü Bakımda Görev Alan Kişiler

Televizyon stüdyolarında kullanılan tüm cihazlar elektrik ve elektronik tabanlı olarak çalışmaktadır. Bu nedenle de, çalışan elemanların iki yıllık meslek yüksekokullarının radyo-televizyon tekniği/teknolojileri, orta öğretimde radyo-televizyon ve teknik eleman yetiştiren okullarda temel elektrik ve elektronik eğitimleri almış olmaları gerekmektedir. Ülkemizde, televizyon yapımcılığı sektöründeki ölçü bakım elemanlarının unvanları genel olarak ele alındığında; elektrik-elektronik teknisyen ve teknikerleri, radyo-televizyon teknisyen ve teknikerleri, sektörle ilgili dört yıllık okullardan mezun olan mühendis, teknik öğretmen ve kameramanlar gibi sıralanabilir. Ayrıca farklı bir şekilde, yine televizyon tekniği sektöründe uygulamanın içinden yetişmiş elemanlar da teknisyen yardımcısı, kamera asistanı gibi isimlerle ölçü bakım elemanı olabilmektedirler.

Ölçü Bakımda Yapılan İşler

Ölçü bakımda yapılan işler dört ana başlıkta toplanır:

Stüdyoların Kurulum Aşamasında Ölçü Bakım

Yeterli ön çalışma yapılmadan stüdyo kurulumuna başlanmamalıdır. Stüdyonun kurulum aşamasında ve stüdyonun kullanımına geçildiğinde sorun yaratacak eksikliklerle karşılaşmamak için öncelikle hazırlık aşamasında son derece dikkatli ve özenli olunmalıdır. Teknik elemanlar stüdyo kurulumu için önceden hazırladıkları plan ve şemalardan yararlanırlar. Binanın durumuna göre stüdyoda bulunacak birimlerin (stüdyo, video kontrol odası, kayıt odaları, kurgu, ingest ve ses kontrol odası gibi) nasıl konumlanacağı tasarlanmalı, sisteme sonradan eklenecek cihazlarda göz önünde bulundurularak aşağıda sıralanan çalışmalar değerlendirilmelidir.

• Elektrik, video, ses ve haberleşme kablolarının geçebileceği yükseltilmiş taban,
• Askı tavan ve kablo tavlarının yapımı,
• Kablo uzunlukları,
• Priz ve kablo uçlarına bağlantısı yapılacak fiş ve konektörlerin sayısı, toleransları ile beraber hesaplanır.

Cihazların satın alımı için gerekli olan teknik şartnameler ve cihazların kurulumu için gerekli tüm imalatın kontrolü ve malzemelerin satın alımının denetimi yine teknik personel tarafından gerçekleştirilmektedir.

Çekimler Öncesinde Ölçü Bakım

Stüdyonun kurulumu ile sistem çalışır duruma gelmiştir. Kurulumda tek başına görev alan teknik personel için yeni çalışma formatı ortaya çıkar. Diğer birimlerle hareket edecek bir yapılanma içine girer. Tüm üniteler çalışmaya başlamıştır. Ölçü bakım ekibinin gözü kulağı cihazlarda ve onlarla ilgili çeşitli isteklerde bulunan operatörlerindedir. Televizyon programlarının çekimlerinde kullanılacak tüm cihazlar, yönetmenin başkanlığında yapılacak yapım toplantılarında yönetmen tarafından kaç kamera kullanılacağı, prompter cihazı kullanıp kullanmayacağı belirlenir. Çekimlerde kullanılacak cihazlarla ilgili tüm iş ve işlemler ölçü bakım elemanlarının işidir.

Çekimler Sırasında Ölçü Bakım

Hazırlıklar tamamlandıktan sonra, planlandığı şekilde çekime başlanır. Duruma göre birkaç kişi ölçü bakım elamanı olarak görevlendirilir ve bu kişiler çalışma sırasında oluşabilecek teknik sonları çözerler ve çekim ekibindeki diğer görevlilerin teknik istekleri karşılarlar.

Çekimler Dışında Ölçü Bakım (Bakım Onarım)

Ölçü bakım elemanlarının görevi çekimlerin sona ermesiyle bitmez. Asli görevlerinden en önemlisi çeşitli nedenlerle arızalanmış, hasar görmüş ve atıl durumdaki cihazların tekrar sisteme kazandırılmasıdır. Televizyon çekimleri dışında yapılan bu teknik çalışmalar “bakım onarım” olarak tanımlanır. Ölçü bakım elemanlarının bakım onarım görevi arızalı cihazlar olduğu ve kurumdaki diğer birimler çalıştığı sürece devam eder.

Kurumlarda Ölçü Bakım Yapılanması

Ölçü bakım elemanları televizyon bazı televizyon kurumlarında Stüdyo Teknik, Kamera Kontrol ve Teknik Yönetmen olarak üç isimde adlandırılır.

Stüdyo Teknik

Bu bölüm içerisinde, Video, Ses, Işık Ölçü Bakım, IT Elemanları, Elektromekanik ve Kameramanlar yer alır. Stüdyo Teknik Elemanları her türlü sorunda birbirleriyle uyumlu çalışmak zorundadır. Televizyon yapım kurumlarında video ve ses bir bütün olarak düşünüldüğünden bu bölümlerde çalışan teknik elemanlar her iki bölümün yaptığı işlerden sorumluluk alabilmektedirler. Bölüm içinde yer alan birimler şunlardır:

• Video Ölçü Bakım: Televizyon yapım kurumlarının temel üretimlerinden biri görüntüdür, hem bakım onarım hem de ölçü bakım anlamında “video ölçü bakım” elemanlarının yapmış olduğu çalışmalar değer kazanmaktadır. Video ölçü bakım denildiğinde: video sinyalinin elde edilmesi, bu sinyale istenilen noktalardan ulaşılabilmesi, çeşitli birimler tarafından işlenerek kayda girilmesi ve yayınlanmasına kadar geçen süreci kontrol eden teknik elemanlar ve yaptıkları işler akla gelmelidir.
• Ses (Audio) Ölçü Bakım: Görüntü gibi “ses ölçü bakım” elemanları da televizyon yapım kurumlarında ana unsurlardan biridir. Ses ölçü bakım denildiğinde; ses sinyalinin elde edilmesi, bu sinyale kurumda istenilen her noktadan ulaşılabilmesi, çeşitli birimler tarafından işlenebilmesi, sinyali kayda girmesi ve yayınlanmasına kadar geçen süreci kontrol eden teknik elemanlar akla gelmelidir.
• Işık Ölçü Bakım: Objenin görülebilir olması için ışık kaynağına ve obje üzerine düşen ışığa gereksinim vardır. Güneş ve ay doğal ışık kaynaklarıdır Bazı dış çekimlerde (stüdyo dışı) güney ışığından yeteri kadar yararlanılamaz ise harici ışık kullanılır. Televizyon ve fotoğraf stüdyolarında da ışığın harici kaynaklardan elde edilmesi gerekmektedir. Aydınlatma araçlarının kullanıldığı stüdyo ve dış çekimlerde aydınlatmayı gerçekleştiren ve arıza olduğunda spotların onarımı ile bakımlarını yapan kişilere “ışık ölçü bakım elemanları” denir.
• IT Elemanları: Bilgisayarlar ve yine bilgisayar tabanlı çalışan cihazların hem yazılım hem de donanım olarak sorunları giderecek, bakımlarını yapacak konusunda eğitim görmüş tekniker ve mühendislerden oluşan elamanlara “IT elemanları” denir. Televizyon yapım amacıyla kullanılan tüm bilgisayar ve benzeri cihazların sorumluluğu, çalışır durumda bulundurulmaları, bakımlarının yapılması ve arızaların giderilmesi bu elemanların yetkisindedir.
• Elektromekanik: Program çekimleri, özellikle canlı yayınlarda devamlılık gerektirir. Herhangi bir nedenle meydana gelebilecek elektrik kesintisi, gerilim dalgalanmaları ve fazlar arası dengesizlikler gibi arızaların yaşanması çalışmaları olumsuz yönde etkiler. Stüdyo planlanmasında bu tür arızaların olabileceği düşünülerek gerekli önlemler alınmalıdır. Bu amaçla; kesintisiz güç kaynaklarının ve elektrik üretmek için kullanılan jeneratörlerin önceden belirlenmesi ve kurulacağı yerlerin tespit edilmesi gerekir. Hem elektrik hem de tüm elektronik sistemin montajı “rack” olarak isimlendirilen, bir çeşit raf sistemlere yapılır. Bu raf sistemler, cihazların alt alta yerleştirilmesini sağlayan, uluslararası standartlarda ve metalden yapılmış cihaz montaj dolaplarıdır. Raf dolaplarında ünitelerinin hazır hale getirilmesi, stüdyo sistemleriyle ilgili mekanik ve elektrik işlerinin gerçekleştirilmesi “elektromekanik ölçü bakım” elemanlarınca yapılır. Bir cihazın montajı için matkap kullanımından demir kesme işlemine, kablo kanalı döşemekten elektrik panolarının yapımına kadar birçok işle ilgilenen elemanlar, elektromekanik ölçü bakımcılardır. Bu elemanlar genelde elektrik bilimi üzerine eğitim almış kişilerden oluşmasına rağmen, mekanik işlerde, makina bilgisine sahip elemanların da sıkça çalıştıkları görülmektedir. Yine diğer ölçü bakım birimlerinde olduğu gibi teknisyen, tekniker, mühendis unvanları ile çalışırlar.
• Kameramanlar: Çekim öncesinde teknik olarak doğru görüntünün elde dilebilmesi için kamerada bulunan beyaz dengesi, siyah dengesi anahtarlarıyla ayar yapılır. “Örtücü hızı” ve “ren sıcaklığını değiştiren filtre” konuları ortam ışığına uygun olarak ayarlanır. Kameramanlar teknik bir unvan la anılmazlar, yaptıkları çekimler asli görevleri olmakla beraber, çekim öncesinde ve sonrasında kameranın çekime hazır hale getirilmesi, kullandıkları cihazların bakımını yapmak ve korumak yöntemleridir. Gerçekleştirdikleri bu tür bakım işlemlerinden dolayı ölçü bakım elemanları grubunda yer alırlar.

Kamera Kontrol

Çekim başlamadan önce dekor kurulur ve bu dekora göre ışıklandırma yapılır. Stüdyo kameraları dört bölümden oluşurlar bunlar:

• Lens (Objektif): Kameraların ön tarafında bulunan ve merceği içerisinde barındıran objektif olarak da adlandırılan aparatlardır.
• Kamera Gövdesi: İçerisinde çeşitli elektronik devrelerin bulunduğu, ön tarafına lensin bağlandığı, görüntünün elektriksel bilgisini oluşturan bölümdür.
• Uzaktan Kontrol Paneli (RCP, Remote Control Panel): Display sıvı kristal ekran ünitedir. Dijital görüntülemenin yapıldığı ekran, örneğin, dijital radyolarda kanal, frekans gibi bilgileri kullanıcıya gösteren ekranlardır.
• Kamera Kontrol Ünitesi (CCU, Camera Control Unit): Kameranın gönderdiği tüm bilgileri işleyen, uzaktan kontrol ile gövdenin haberleşmesini sağlayan “promter” ve “tally” çıkışlarının kontrol edildiği ünitedir.

Teknik Yönetmen

Çekim sırasında tüm elektrikli ve elektronik cihazların çalışır durumda bulunmasından, bunları çalıştırmakla görevli teknik personel koordinasyonundan sorumludur.

Ölçü Bakımda Kullanılan Cihazlar

Ölçü bakım elemanları elektron akımlarının şiddetini, yönünü ve hızını görebilmek için bazı ölçüm cihazlarından ve bu cihazlara ait donanımlardan yararlanırlar. Test amaçlı sinyal üreten cihazlar da yine onarım sırasında yaygın olarak kullanılır. Ölçü bakım elemanlarının kullanmakta olduğu cihazlar şu şekilde sınıflandırılabilir:

Ölçüm Cihazları

• Avometreler: Elektrik ya da elektronik devre malzemelerinin üzerinden geçen akım ve oluşan gerilim ölçülebilir. Aynı zamanda elektrik beslemesi açık olmayan bir cihazdaki elektronik malzemelerin direnç değerleri ve şehir şebeke gerilimi de avometreler ile ölçülür.
• Osiloskoplar: Elektriksel bir değerin ölçümünde bulunan sonucun dalga şeklini, gerilimini ve birimi hız frekansının değişimini ölçer.
• Waveform ve Vectorscope Cihazları: Kamera ayarları yapılırken kamera kontrol elemanı tarafından yapılır.
• Ses Şiddet Ölçerler : Ses sinyalinin ve akustik ses şiddetinin ölçümünde yararlanılır.
• Kablo Test Cihazları: Arızalı olduğu düşünülen kabloların ölçümünün yapılır.
• Pens Ampermetreler: Elektrik kabloları üzerinden geçen akımı ölçmeye yarar.
• Lüksmetreler: Kameralar, objelerin görüntülerini elektriksel işaretlere dönüştüren cihazlardır.
• Kelvinmetreler: Kelvin (sıcaklığı ve ışık kaynağının genel rengini ifade eder) değerinin ölçümünde kullanılan cihazlara “Kelvinmetre” adı verilir.

Ölçümler Sırasında Kullanılan Yardımcı Cihazlar

• Ses Sinyal Üreteçleri (Osilatörler) : Bu cihaz ses ölçümleri için referans sinyaller üretir.
• Görüntü Şekil Üreteçleri (Video Pattern): Video monitörlerin, kayıt cihazlarının ve televizyon yayınlarının uluslararası standartlarda görüntülendiğini anlamak için kullanılır.
• Bilgisayarlar: Ölçü bakım elemanlarının kullandığı yardımcı cihazlar kapsamına girmektedir.
• Ekran Kalibrasyon Cihazı (Spekrofotometre): Monitör kalibrasyonu yapan bir spekrofotometredir.
• Lehimleme Cihazları (Havyalar): Ölçü bakımında kullanılan elektrikli yardımcı cihazlar kapsamındadır.

Ölçü Bakımda Kullanılan El Aletleri

• Tornavidalar: Her türlü vidanın sökülüp takılması amacıyla kullanılan bu el aletleri düz, yıldız, tork, çok uçlu, saatçi tornavidaları gibi değişik adlar almışlardır. Kontrol kalemleri ile şarjlı tornavidalar da yine bu kapsam içindedir. Tornavidaların uçları genellikle çelikten yapılmış olup, sap kısımları ve hatta gövdelerinin büyük bir kısmı, elin elektrikle olabilecek temasını kesmek için yalıtılmıştır.
• Pense: Cihazlar içindeki küçük elemanları ve iletkenleri tutmaya, çeşitli parçaları sıkıştırmaya ya da şekillendirmeye yarayan bir el aletidir. Elektrikçi penselerinin elle tutulan kısımları izole edilmiştir. Kullanılacak alanlara göre farklı büyüklüklerde olabilen penseler, kablo kesme ve kablo yalıtımlarını soyma gibi işlemleri de yapabilecek şekilde tasarlanmışlardır.
• Yan keski: İletkenleri kesmek ve kablolar üzerindeki yalıtımları soymak amacıyla üretilmişlerdir. Ölçü bakım elemanları tarafından sık kullanılırlar. Elektrik işlerinde kullanılanları, elektrik çarpılmalarına karşı izole edilmişlerdir.
• Kargaburun: Küçük parçaların tutulması, kıvrılması, bükülmesi ve şekillendirilmesi gibi işlerde kullanılır. Ağız kısmı daha uzun ve ince olması nedeniyle, pense ile ulaşılamayacak bölgelerde daha rahat çalışmaya elverişlidirler. Farklı boylarda ve izolasyonlu (yalıtımlı) olarak üretilirler.
• Kablo soyma pensi: Yan keski ve pense kullanılarak yapılan iletkenlerin yalıtımlarını soyma işleminde, iletken zarar görebilir. Kablo soyma pensiyle, farklı çaplardaki iletkenlerin izolasyon maddeleri, iletkene zarar vermeden soyulabilir. İletkenin çapına göre gerekli ayar yaptıktan sonra sıkma işlemi gerçekleştiğinde, sadece iletkenin üstündeki yalıtkan kısım kesilir. Kablo soyma pensi aynı konumda tutulup kesilen bölüm çıkartılarak, kablonun ucu açılmış olur. Kabloları soymak amacı ile yapılmış kablo dış kılıf soyma bıçağı gibi aletler de vardır.
• Cımbız: Pense ve kargaburnunun giremeyeceği kadar küçük yerlerde kullanılırlar. Ayrıca, pense ve kargaburunla tutulmasında zarar görebilecek hassas malzemeleri tutmaya yarayan aletlerin genel adıdır. Genellikle metallerden üretirler. Plastik olanları da vardır. Aynı zamanda metal olup, uç kısımları dışında yalıtımlı ve mıknatıslanmalardan etkilenmeyen (antistatik) çeşitleri de vardır.

Ölçü Bakım Elemanlarının Sorumlulukları

Kullanılacak cihazların alımına karar verilmesi, cihazların yerleşimi, cihazların çalışır durumda tutulabilmesi için gerekli periyodik bakımların yapılması, cihazların bulunduğu çalışma ortamlarına yiyecek içecek maddelerinin sokulmaması, cihazları kullanan operatörlere karşı sorumlu olunması, yönetmen ve ekibe çekimle ilgili teknik destek sağlanması.

Yedek Malzemenin Depolanması

Televizyon yapım kurumlarında kullanılan cihazların yedekleri, yedek parçaları sonradan kullanılacak cihazlar ya da zaman zaman kullanılan cihazlar depolanmak zorundadır. Elektronik cihazların çalıştırıldığı ortamların sıcaklık değerleri belli bir aralığı kapsar bu değerler 0 C° ile 40 C° aralığıdır. Cihazların ve bunlarla beraber kullanılan medyaların (bantlar, kasetler, diskler gibi.) saklanmaları ve arşivlenmesi için özel depolar bulunmalıdır. Bu tür malzemelerin kullanıcı kılavuzlarında, üretici firma tarafından çalışma ve depolama, sıcaklıkları, nem oranları, voltaj değerleri, kullanıma ait özel bilgiler gibi açıklamalar bulunmaktadır. Üretici firmalar tarafından belirlenen çalışma ve depolama koşullarına uyulması yanında, cihazların korunması için de gerekli önlemler alınmalıdır. Kurulacak depolar, kesinlikle kuru, serin ve temiz alanlar üzerine inşa edilmelidir. Ergonomi (çalışılan çevrenin insan özelliklerine uygun olarak tasarlanması) kurallarına kesinlikle dikkat edilmelidir. Cihaz büyüklüklerine göre raf sistemleri oluşturulmalı, sık ve az kullanılan cihaz ayrımları yapıldıktan sonra, cihazlar ilgili raflara yerleştirilmelidir. Eğer sık kullanılan küçük parçalar varsa, bunlar öncelikle çalışma laboratuvarlarında depolanmalıdır.

Depolarda mutlaka sıcaklık derecesi, nem ve basınçölçer bulunmalı, periyodik olarak kontrölleri yapılmalıdır. Sıcaklığın ve nemin sabit kalması için deponun hacmine uygun klima kullanılmalıdır. Dışarıdan gelebilecek elektrostatik etkilerden korunması amacıyla, “Faraday Kafesi” adı verilen tel ağlarla deponun etrafı çevrilmelidir. Özellikle elektronik cihazlar ve kayıt bantlarının zaman içerisinde manyetik alanlardan etkilenebileceği göz önünde bulundurularak, depo etrafında bu tür oluşumlara neden olacak cihazların ve mıknatıs özelliği taşıyan maddelerin olmamasına dikkat edilmelidir. Oldukça masraflı olmasına rağmen, depolama işlemi sonucunda iyi korunan malzemenin, hem işçilik hem de maddi kayıplara engel olacağı unutulmamalıdır.

Cihazların Kalibrasyonu

Belli koşullar altında, bir referans ölçüm standardı veya ölçüm sistemini kullanarak diğer bir ölçüm ve test cihazı ya da sistemin doğruluğunun ölçülmesi, farklılıkların belirlenmesi ve ölçülen cihazın ayarlarının bu standartlara göre yapılması işlemine kalibrasyon denir.

Kalibrasyon sonunda kurumda yapılan ölçümlerin doğruluğundan emin olunur. Video ve sesin kalitesi üzerinde tartışma yaşanmaz. Aynı tür işi yapan diğer kurumlar arasında farklılıklar ortadan kalkar, uluslararası standartlar yakalanır. Periyodik kalibrasyon ayarlarının yanında, arızalanan cihazların tamirinden sonra da kalibrasyonları yapılmalıdır.