SORU: 19. yüzyılda çökmüş toplumların aydınları ve düşünürleri felsefe akımlarını ne tür bir çıkış olarak benimsemişlerdir, açıklayınız?
CEVAP: Çöküş halinde olan bir toplumun aydınları ve düşünürleri, gelişmiş toplumların değer sistemlerinin göstergeleri olarak gördükleri farklı felsefe akımlarını benimsemişlerdir. Temel amaç, toplumu çöküşten kurtaracak mucizevi bir formül arayışı felsefe akımlarını cazip hale getirmiştir. Felsefe akımlarını geliştirmek ya da dönüştürerek topluma uygulama çabaları zayıf kalmıştır. Bunun başlıca nedeni, modern felsefe birikiminin az olması yanında, felsefe yapma tarzının gelişmemiş olması da önemli bir gerekçedir. Ahmet Ağaoğlu’nun belirttiğine göre, felsefe ile özel bir surette ve ayrıca meşgul olmak modası Tanzimat devrinden sonra ve Avrupa’daki fikir cereyanlarını takip etmek hevesiyle başlamıştır. Bizde bu akımlar hiç bir zaman ciddi ve önemle telakki edilecek bir mahiyet kazanmamış, bir felsefe nazariyesi şeklini almamıştır. Hatta aydınlar arasında fikir akımlarını merak edenlerin sayısı da çok azdır. Bu konuda Avrupa’da bizden geri kalmış bir çevre yoktur. Bunun başlıca sebebi, üniversite ve akademi gibi kurumların ya yokluğu ya da çok az olmasıdır. Bu genel çerçeve, felsefe akımlarıyla ilişkinin nasıl olduğunu ortaya koymaktadır.
