ANAYASA I Dersi 1924 ANAYASASI soru detayı:
SORU:
1924 anayasasının hükümet sistemi niteliği nedir?
CEVAP: 1924 Anayasası’nın 1. maddesi, “Türkiye devleti bir Cumhuriyettir.” hükmüne, 3. maddesi ise “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” düzenlemesine yer vermektedir. Anayasanın yasama ve yürütmeyi düzenleyen hükümleri incelendiğinde, bu Anayasayla meclis hükûmetiyle parlamenter hükûmet arasında karma bir modelin benimsendiği görülmektedir. Gerçekten Anayasa, 4. maddesinde “Türk milletini ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi temsil eder ve millet adına egemenlik hakkını yalnız o kullanır.” hükmüne yer vermektedir. Anayasa, 5. maddesiyle yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM’ye ait olduğu hükmünü benimsemiştir. 7. maddenin 2. fıkrasında ise TBMM’ne hükûmeti her zaman için denetleme ve düşürebilme yetkisi sunulmuştur. Buna karşılık Anayasa, hükûmete TBMM’yi fesih yetkisi tanımamaktadır. Bu düzenlemeler, Anayasanın meclis hükûmeti sistemini benimsediği izlenimini uyandırmaktadır.
Anayasa, çeşitli maddelerinde yer alan düzenlemelerle parlamenter hükûmet sisteminin özelliklerini de yansıtmaktadır. 7. maddenin ilk fıkrasına göre, “Meclis, yürütme yetkisini kendi seçtiği Cumhurbaşkanı ve onun tayin edeceği Bakanlar Kurulu eliyle kullanır.” Bu hüküm, Anayasa’nın 5. maddesiyle yasama ve yürütme yetkilerinin her ikisine de sahip kılınan TBMM’nin yürütme yetkisini doğrudan doğruya değil, cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu aracılığıyla yerine getireceğini göstermektedir. Nitekim uygulamada da TBMM, hiçbir zaman 5. maddeyle kendisine tanınan yürütme yetkisini doğrudan doğruya kullanmaya teşebbüs etmemiş; bu yetkiyi daima, 7. maddede düzenlendiği gibi cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu eliyle yerine getirmiştir. Öte yandan anayasa, hükûmetin kuruluşsürecini belirleyen 44. maddesinde, tıpkı parlamenter sistemlerdekine benzer bir yöntemi benimsemiştir. Bu hükme göre: “Başbakan, Cumhurbaşkanınca Meclis üyeleri arasından tayin olunur. Öteki bakanlar, Başbakanca meclis üyeleri arasından seçilip tamamı Cumhurbaşkanınca onandıktan sonra Meclise sunulur. Meclis toplanık değilse sunma işi Meclisin toplanmasına bırakılır. Hükümet, tutacağı yolu ve siyasi görüşünü en geç bir hafta içinde Meclise bildirir ve ondan güven ister.” Bu hüküm, 1921 Anayasası’nın 1923’te geçirdiği değişiklikle benimsenen hükûmetin kuruluş yönteminden açıkça ayrılmaktadır.
1924 Anayasası’nın 1. maddesi, “Türkiye devleti bir Cumhuriyettir.” hükmüne, 3. maddesi ise “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” düzenlemesine yer vermektedir. Anayasanın yasama ve yürütmeyi düzenleyen hükümleri incelendiğinde, bu Anayasayla meclis hükûmetiyle parlamenter hükûmet arasında karma bir modelin benimsendiği görülmektedir. Gerçekten Anayasa, 4. maddesinde “Türk milletini ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi temsil eder ve millet adına egemenlik hakkını yalnız o kullanır.” hükmüne yer vermektedir. Anayasa, 5. maddesiyle yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM’ye ait olduğu hükmünü benimsemiştir. 7. maddenin 2. fıkrasında ise TBMM’ne hükûmeti her zaman için denetleme ve düşürebilme yetkisi sunulmuştur. Buna karşılık Anayasa, hükûmete TBMM’yi fesih yetkisi tanımamaktadır. Bu düzenlemeler, Anayasanın meclis hükûmeti sistemini benimsediği izlenimini uyandırmaktadır.
Anayasa, çeşitli maddelerinde yer alan düzenlemelerle parlamenter hükûmet sisteminin özelliklerini de yansıtmaktadır. 7. maddenin ilk fıkrasına göre, “Meclis, yürütme yetkisini kendi seçtiği Cumhurbaşkanı ve onun tayin edeceği Bakanlar Kurulu eliyle kullanır.” Bu hüküm, Anayasa’nın 5. maddesiyle yasama ve yürütme yetkilerinin her ikisine de sahip kılınan TBMM’nin yürütme yetkisini doğrudan doğruya değil, cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu aracılığıyla yerine getireceğini göstermektedir. Nitekim uygulamada da TBMM, hiçbir zaman 5. maddeyle kendisine tanınan yürütme yetkisini doğrudan doğruya kullanmaya teşebbüs etmemiş; bu yetkiyi daima, 7. maddede düzenlendiği gibi cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu eliyle yerine getirmiştir. Öte yandan anayasa, hükûmetin kuruluşsürecini belirleyen 44. maddesinde, tıpkı parlamenter sistemlerdekine benzer bir yöntemi benimsemiştir. Bu hükme göre: “Başbakan, Cumhurbaşkanınca Meclis üyeleri arasından tayin olunur. Öteki bakanlar, Başbakanca meclis üyeleri arasından seçilip tamamı Cumhurbaşkanınca onandıktan sonra Meclise sunulur. Meclis toplanık değilse sunma işi Meclisin toplanmasına bırakılır. Hükümet, tutacağı yolu ve siyasi görüşünü en geç bir hafta içinde Meclise bildirir ve ondan güven ister.” Bu hüküm, 1921 Anayasası’nın 1923’te geçirdiği değişiklikle benimsenen hükûmetin kuruluş yönteminden açıkça ayrılmaktadır.