1924 Anayasası’nın 1. maddesi, “Türkiye devleti bir Cumhuriyettir.” hükmüne, 3. maddesi ise “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” düzenlemesine yer vermektedir. Anayasanın yasama ve yürütmeyi düzenleyen hükümleri incelendiğinde, bu Anayasayla meclis hükûmetiyle parlamenter hükûmet arasında karma bir modelin benimsendiği görülmektedir. Gerçekten Anayasa, 4. maddesinde “Türk milletini ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi temsil eder ve millet adına egemenlik hakkını yalnız o kullanır.” hükmüne yer vermektedir. Anayasa, 5. maddesiyle yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM’ye ait olduğu hükmünü benimsemiştir. 7. maddenin 2. fıkrasında ise TBMM’ne hükûmeti her zaman için denetleme ve düşürebilme yetkisi sunulmuştur. Buna karşılık Anayasa, hükûmete TBMM’yi fesih yetkisi tanımamaktadır. Bu düzenlemeler, Anayasanın meclis hükûmeti sistemini benimsediği izlenimini uyandırmaktadır.

Anayasa’nın 46. maddesi, parlamenter sistemlerde olduğu gibi, bakanlar kurulunun kolektif ve bireysel sorumluluğu kuralına yer vermiştir. Bu hükme göre: “Bakanlar Kurulu, Hükümetin genel politikasından birlikte sorumludur. Bakanların her biri kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden ve politikasının genel gidişinden tek başına sorumludur.”

Anayasa, 39. maddesinde tıpkı parlamenter sistemlerde olduğu gibi cumhurbaşkanının tüm işlemlerinin başbakan ve ilgili bakanın karşı imzasına tâbi olduğu kuralına yer vermektedir. Bu hükme göre: “Cumhurbaşkanının çıkaracağı bütün kararlar Başbakan ile birlikte ilgili Bakan tarafından imzalanır.” 39. maddede yer alan bu kural, Anayasanın cumhurbaşkanının cezaî sorumluluğunu düzenleyen 41. maddesinin ilk fıkrasıyla da teyit edilmektedir. Bu hükme göre: “Cumhurbaşkanının çıkaracağı bütün kararlardan doğacak sorumluluk 39 uncu madde gereğince bu kararları imzalayan Başbakanın ve ilgili bakanındır.”

1924 Anayasası 8. maddesiyle, yargının bağımsızlığı kuralına yer vermektedir. Bu maddeye göre, “Yargı hakkı, millet adına usul ve kanuna göre bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.”

53. madde, mahkemelerin kanunla kurulacağını; 54. madde, hâkimlerin bağımsızlığını; 55. madde, hâkimlerin kanunlarda öngörülen usûller dışında azledilemeyeceklerini; 56. madde, hâkimlerin özlük haklarının ve görevlerinin kanunlarla düzenleneceğini; 57. madde, hâkimlerin kanunlarda gösterilenler dışında herhangi bir görev üstlenemeyeceklerini; 58. madde, yargılamaların aleniyetini; 59. madde, herkesin mahkemeler önünde hak arama hürriyetine sahip olduğunu; nihayet 60. madde ise mahkemelerin görevleriyle ilgili davalara bakmayı reddedemeyecekleri kuralına yer vermektedir.

Yargı fonksiyonunun temel esaslarını düzenleyen  hükümler, bu fonksiyonun tarafsız ve bağımsız olarak yerine getirilmesini sağlamaya yeterli değildir. Çünkü bu esasları düzenleme yetkisi tümüyle kanun koyucunun takdirine sunulmuştur. Kanun koyucunun anayasanın kendisine sunduğu takdir yetkisini, yargının tarafsızlığı ve bağımsızlığını dikkate alarak düzenlemesi ise garanti edilmemiştir. Her ne kadar Anayasa, 103. maddesiyle kanunların anayasaya aykırı olamayacağı kuralına yer vermişse de kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyecek bir anayasa yargısı sisteminin mevcut olmaması, bu hükmün sonuç doğurmasını engellemektedir. Nitekim Anayasanın yürürlüğü döneminde anayasaya aykırı kanunların kabul edilmesi, anayasanın üstünlüğü kuralının uygulama bulmaması sonucunu yaratmıştır. Bütün bu nedenlerle 1924 Anayasası’nın 8. maddesinde yer alan yargının bağımsızlığı kuralına rağmen, bağımsız bir yargı gücünün varlığından söz etmek mümkün değildir.

1924 Anayasası’nın 103. maddesi, anayasanın üstünlüğü ilkesine yer vermektedir. Bu hükme göre, “Anayasanın hiçbir maddesi hiçbir sebep ve bahane ile savsanamaz ve işlerlikten alıkonulamaz. Hiçbir kanun Anayasaya aykırı olamaz.” Maddenin ilk cümlesi, devletin tüm organ ve makamlarına yönelik emredici bir kurala yer vermektedir. Bu hüküm gereğince, yasama, yürütme ve yargı organlarıyla tüm idarî makamlar, yetkili oldukları alanlarda anayasa kurallarının gereğini yerine getirmekle yükümlülerdir.İkinci cümle ise kanun koyucuya yönelik bir direktifi içermektedir. Bu hüküm karşısında kanun koyma gücüne sahip olan TBMM, bu fonksiyonu yerine getirirken anayasanın üstünlüğü kuralını dikkate almakla yükümlüdür. Böylece anayasa, normlar hiyerarşisi içinde temel norm niteliğine sahip kılınmıştır.

Anayasanın üstünlüğü kuralının kendisinden beklenen sonucu yaratabilmesi, kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyecek bir yargı mekanizmasının varlığını gerektirmektedir. Bu ise özel yetkili bir Anayasa Mahkemesi aracılığıyla veya genel yetkili mahkemelerce yerine getirilmektedir. 1924 Anayasası, 103. maddesiyle anayasanın üstünlüğü kuralına yer verdiği hâlde bu kuralı uygulayacak özel yetkili bir anayasa mahkemesi yaratmamıştır. Öte yandan bu Anayasanın yürürlüğü döneminde genel yetkili mahkemeler de çözecekleri uyuşmazlıklara uygulayacakları kanunların anayasaya uygunluğunu denetleme yetkisini kendilerinde görmemişlerdir. Bu nedenle, Anayasa’nın 103. maddesinde yer alan anayasanın üstünlüğü kuralı, uygulamada beklenen sonucu yaratamamıştır.

1924 Anayasası’nın, anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde izlenecek yöntemi düzenleyen 102. maddesi ise bu anayasanın katılığını gösteren bir hükme yer vermektedir. Bu hükme göre “Değişiklik teklifinin Meclis tam üyesinin en az üçte biri tarafından imzalanması şarttır.

1924 Anayasası’nın, anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde izlenecek yöntemi düzenleyen 102. maddesi ise bu anayasanın katılığını gösteren bir hükme yer vermektedir. Bu hükme göre “Değişiklik teklifinin Meclis tam üyesinin en az üçte biri tarafından imzalanması şarttır.

Değişiklikler ancak tam sayının üçte iki oy çokluğuyla kabul edilebilir.

Bu kanunun, Devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki birinci maddesinde değişiklik ve başkalama yapılması hiçbir türlü teklif dahi edilemez.” Görüldüğü gibi madde, anayasa hükümlerinin değiştirilmesinde teklif ve oylama aşamaları için özel çoğunluklar öngörmektedir. Öte yandan bu maddeyle, Anayasa’nın 1. maddesinde yer alan, devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu yönündeki kuralın değiştirilmesi de yasaklanmıştır. Bütün bu nedenlerle Anayasa, katı anayasa tanımına uygunluk göstermektedir.

1924 Anayasası, hak ve hürriyetleri “Türklerin kamu hakları” başlıklı bölümünde 68 ve 88. maddeleri arasında düzenlemektedir. Bu bölümün başlığında yer alan “Türklerin kamu hakları” ifadesinin ne anlama geldiği, 88. maddeyle düzenlenen vatandaşlık hükmüne bağlı olarak değerlendirilmelidir. 88. maddenin ilk fıkrasına göre: “Türkiye’de din ve ırk ayırd edilmeksizin vatandaşlık bakımından herkese ‘Türk’ denir.” Şu hâlde Anayasa, Türklüğü, vatandaşlık kavramına özdeş olarak görmektedir. Bu nedenle, “Türklerin kamu hakları” ifadesi, vatandaşların kamu hakları anlamına gelmektedir.

Anayasanın 68. maddesi, 18. yüzyılın tabiî hukuk öğretisinin benimsediği hak anlayışına paralel bir hükme yer vermektedir. Bu hükme göre, “Her Türk hür doğar, hür yaşar. Hürriyet başkasına zarar vermeyecek her şeyi yapabilmektir.

Tabiî haklardan olan hürriyetin herkes için sınırı, başkalarının hürriyeti sınırıdır. Bu sınırı ancak kanun çizer.” 69. madde, kanun önünde eşitlik ilkesini; 70 ve devamı maddeleri ise çeşitli hak ve hürriyetleri düzenlemektedir. Anayasanın içerdiği hakların bir kısmı şöyledir: “kişi dokunulmazlığı, vicdan, düşünme, söz, yayım, yolculuk, bağıt, çalışma, mülk edinme, malını ve hakkını kullanma, toplanma, dernek kurma, ortaklık kurma hakları” (m. 70); “can, mal, ırz ve konut dokunulmazlığı” (m. 71); “yakalanmama ve tutuklanmama hürriyeti” (m. 72); “işkence, eziyet, zoralım ve angarya yasağı” (m. 73); “mülkiyet hakkı” (m. 74); “din hürriyeti” (m. 75); “konut dokunulmazlığı” (m. 76); “basın hürriyeti” (m. 77); “seyahat hürriyeti” (m. 78); “sözleşme, çalışma, ortaklık ve dernek kurma hürriyeti” (m. 79); “öğretim hürriyeti” (m. 80); “haberleşme hürriyeti” (m. 81); “tabiî hâkim ilkesi” (m. 83); “vergi ödeme yükümlülüğü” (m. 84); “verginin kanuniliği ilkesi” (m. 85); “savaş, sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde hak ve özgürlüklerin ne şekilde sınırlanacağı” (m. 86); “ilköğretim mecburiyeti” (m. 87); “vatandaşlık hakkı” (m. 88).

924 Anayasası, 18. yüzyılın anayasacılık hareketleriyle kabul edilen klasik hakların hemen hemen tümüne yer vermiştir. Anayasanın hak ve hürriyetlere ilişkin düzenlemeleri, sadece hak ve hürriyetlerin isminden söz etmekte; bunların alanını tayin yetkisini kanun koyucuya sunmaktadır. Hak ve hürriyetlerin alanını tayin yetkisini hiçbir sınır getirmeksizin, tümüyle kanun koyucunun takdirine terk eden bu anlayış, uygulamada anayasal güvencesi olmayan bir hürriyetler düzeninin doğmasına yol açmıştır. Anayasanın üstünlüğü kuralını uygulanır kılacak bir anayasa yargısının mevcut olmaması neticesinde kanunların anayasada yer verilen hak ve hürriyetleri ölçüsüz bir biçimde sınırlamasının önüne geçilememiştir.

1924 Anayasası genel olarak incelendiğinde, bu anayasanın demokratik bir ruha sahip olduğu öne sürülebilir. Ne var ki Anayasanın benimsediği demokrasi anlayışı, çoğulcu değil; çoğunlukçu demokrasi anlayışıdır.

Kökleri J. J. Rousseau’nun düşüncelerine uzanan çoğunlukçu demokrasi anlayışı, genel iradenin her zaman için kamunun menfaatine ve iyiliğine yöneleceği varsayımına dayanmaktadır. Genel irade ise uygulamada, çoğunluğun iradesi olarak tezahür etmektedir. Bu nedenle, çoğunluğun iradesi de tıpkı genel irade gibi, her zaman için kamunun menfaatine ve iyiliğine yönelecektir. Bu bakış açısının doğal sonucu olarak genel iradenin tezahürü olan çoğunluk iradesini sınırlamaya ihtiyaç olmayacaktır.

Çoğunlukçu demokrasi anlayışının bu varsayımı, gerçekçi temellere dayanmamaktadır. Her şeyden önce, genel iradenin her zaman için kamunun menfaatine ve iyiliğine yöneleceği tezi, ispatlanması mümkün olmayan bir düşünceyi ifade etmektedir. Öte yandan, çoğunluk iradesini sınırlamamak, çoğunluk gücü karşısında azınlıkta olanların menfaatlerini tamamen korumasız bırakan bir sistemin doğmasına yol açmaktadır. Bu anlayışa dayanan bir sistemde ise azınlıkta kalan grupların zamanla çoğunluğa dönüşmeleri; böylece, siyasal iktidarın seçimler gibi demokratik yöntemlerle el değiştirmesi yok denecek kadar zayıf bir ihtimaldir. Bu nedenle, çoğunlukçu demokrasi anlayışına dayanan bir sistem, zamanla çoğunluğun diktatörlüğüne dönüşme eğilimi sergileyebilecektir.

Çoğulcu demokrasi, çoğunluk iradesinin sınırlanması, azınlıkta kalan grupların menfaatlerinin çoğunluk gücü karşısında korunması esasına dayanmaktadır. Bu nedenle çoğulcu demokrasilerde çoğunluğun gücü sınırsız olmadığı gibi, azınlıkların çoğunluğa dönüşme olasılığı her zaman için mevcuttur. Buna bağlı olarak siyasal iktidarın seçimler gibi demokratik yöntemlerle el değiştirmesine de herhangi bir engel yoktur. Öte yandan, çoğulculuk esasına dayanan bir anayasa  düzeninde çoğunluk iradesi, karar alma sürecini tek başına belirlememekte; azınlıkta yer alan gruplara da bu süreçte etkili olabilecekleri çeşitli vasıtalar sunulmaktadır.

1924 Anayasası’nı hazırlayanların nihaî hedefi, geleneksel temellere dayanan Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasî ve hukukî mirasını kökten tasfiye ederek yerine modern bir devlet düzeni kurmaktı. Atatürk ve yakın çevresi, bu amaca ulaşmanın en etkili yönteminin devlet ve hukuk düzeni ile sosyal yaşamı laikleştirmek gerektiğine inanmaktaydı. Böyle olmakla beraber 1924 Anayasasının ilk metni, laik devlet ve laik hukuk ideali ile çelişen hükümlere yer vermekteydi. Bu hükümlerden en önemlisi, Anayasa’nın devletin resmî dinini İslam dini olarak beyan eden 2. maddesiydi. Bundan başka Anayasa, TBMM’nin görevlerini düzenleyen 26. maddesinde şeriat kanunlarının uygulanması hükmüne yer vermekteydi. Nihayet Anayasa’nın, milletvekillerinin ant içmelerini düzenleyen 16. maddesi ile Cumhurbaşkanı andını düzenleyen 38. madde dinsel ibareler içeren bir metne yer vermekteydi. Bütün bu hükümlerin, anayasayı hazırlayanların benimsedikleri laiklik idealiyle bağdaşmadığı açıktı. Nitekim Anayasa’da 1928’de yapılan değişiklikle yukarıda belirtilen hükümlerin tümü yürürlükten kaldırıldı. 1937’de yapılan değişiklikle ise laiklik ilkesi, Cumhuriyetin temel niteliklerinden biri olarak kabul edildi. Böylece anayasa koyucunun laikleşme projesiyle anayasa hükümleri arasındaki çelişki giderilmiş oldu.