CEVAP:

ABD sosyal psikolojisinde benlik kavramı teorilerine egemen olan bireyci bir benlik anlayışıdır. Yanı sıra ABD sosyal psikolojisini izleyen diğer tüm ülkelerdeki sosyal psikolojilerin de böyle olduğunu hatırlatmak gerekir. Zira bu teorilerin ABD kültürüne ait değil evrensel olduğuna ilişkin yaygın bir kabul vardır. Kağıtçıbaşı, 1970’lerde sosyal psikolojiye bilişsel yaklaşımın egemen olmasıyla, sosyal psikolojinin adına rağmen bireyi inceleyen bir alan hâline geldiğini, Muzafer Sherif ve Kurt Lewin zamanındaki sosyal ve etkileşimsel yapısını kaybettiğini öne sürer. ABD sosyal psikolojisine egemen olan bu benlik anlayışını yine ABD içinden pek çok araştırmacı eleştirmiştir. Bu eleştiriler hem teorik hem de ideolojiktir. Örneğin Sampson ben ve ben olmayan arasında katı sınırlar koyan ve kişisel kontrole dayalı, “kendine yeten benlik” olarak adlandırılan anlayışın verili bir benlik modeli olarak görülmesini eleştirmiş ve bunun karşısına bütünleşmiş bireycilik adını verdiği başka bir benlik kavramı önermiştir. Bu, bireyler arasındaki sınırın geçişken olduğu ve kontrolün bireyin yerine kişiler arası alanda olduğu bir benlik anlayışıdır. Bu ve daha pek çok kavramsal eleştirinin ve yeni kavramlaştırma arayışlarının yanı sıra Batı’da psikoloji disiplini tarafından da teşvik edilen kendine yeten benlik anlayışı ideolojik açıdan da eleştirilmiştir. Örneğin kendini gerçekleştirme, kendine bağlılık gibi kendinden çok şey beklenen “şişkin benlik”, yaşama yön vermede yetersiz kalan, insani değerleri kalmayan, davranışları için ahlaksal bir rehberi olmayan ama buna rağmen özerklik ve kontrolle ilgili aşırı iddialı olan “tükenmiş benlik” gibi ABD’de çağın benlik sorunlarına dikkat çeken ideolojik eleştiriler yapılmıştır. Bu benlik anlayışlarından psikoloji disiplininin de sorumlu olduğu tespiti yapılarak eleştiriler psikoloji disiplinini de hedef aldı. Kağıtçıbaşı, 1970’lerin ortasında Donald Campbell’ın Amerikan Psikoloji Derneğinin başkanlık konuşmasında “psikoloji ve psikiyatri bireyi bencil bir biçimde güdülenmiş olarak tanımlamanın ötesinde açık ya da kapalı şekilde böyle olması gerektiğini de öğretiyor” dediğini aktarır. Dolayısıyla Kağıtçıbaşı’na referansla ABD sosyal psikolojisinde 1970’lerden sonra üretilen benlik teorilerinin bireyciliği yücelten ve meşru kılan yaklaşımlar olduğu söylenebilir. Bu benlik teorilerinde, sosyal ilişkilerin, kişilerin kendi benlik imajını korumak veya geliştirmek için sadece bir araç olduğuna dikkat çekilmiştir.