CEVAP:

Ahmet Ağaoğlu, Üç Medeniyet adlı kitabında devlete ilişkin görüşlerini ortaya koymuştur. Ona göre, Doğu’da hükümet, hükümdardan ibarettir. Bu anlayışın kökleri, eski İran devlet anlayışına dayanmaktadır. Buna göre hükümdar, kudret ve yetkisini doğrudan şehriyar adlı Tanrı’dan aldığına inanılmıştır. İran asıllı bu düşünce, Araplar da dâhil bütün doğu toplumlarınca benimsenmiştir. İslam, mahiyeti itibariyle bu anlayışı benimsememiştir. Allah’la insanlık arasına doldurulamayan bir mesafe koyan İslamiyet, hükümdarı, ilahi ve gökten gelen bir kökene bağlayamazdı. Hatta peygamberleri bile günah işleyebilmekten uzak saymayan İslam, tabiatıyla bir hükümdara masumluk, sorumsuzluk gibi müthiş bir mevki veremezdi. İslamiyet, hükümetin kaynak ve esasını çok akıllıca ve ilme uygun olarak cemiyette aramıştır. İslamiyet’e göre hükümdar, ümmetin onayıyla (İcma-i Ümmet) iradesi ile işbaşına gelir. Bir bakıma hükümdarı idare ettiği cemiyet seçer ve seçildikten sonra iki türlü sorumluluk yüklenir: Maddi olarak cemiyet ve manevi olarak Tanrı karşısında sorumludur. Ancak bu anlayış İslam tarihinde de çok uzun sürmemiştir. Haşmet, cebir, zulüm ve baskıya alışmış olan Doğu, bu nazariyeye alışamadı. Muaviye’den sonra saltanat usulü geri gelmiş, hükümdar Tanrı’nın temsilcisi olarak algılanmıştır. Bu temsil görevi nedeniyle hükümdara itaatin Tanrı’ya itaat olduğu inancı devam etmiştir. Hükümdara isyanının Tanrı’ya isyan olacağı inancıyla hükümdarların yaptıkları hiçbir kötülüğe karşı çıkmamışlardır. Tanrı’nın temsilcisi olarak temsil ettiği varlığın buyruklarına uymadığı gibi, kendi koydukları kurallara uymamışlardır.