CEVAP:

Ahmet Mithat Efendi, şer’i hukukla doğal hukuku birlikte kullanarak, medeni hukuk anlayışının İslam’la çatışmadığı sonucuna varmaktadır. Birbirleriyle çatışmadıklarına göre, onları birleştirerek yapılan anayasanın meşruluğu da tartışılmaz. Bu sonuç, anayasaya karşı çıkanları etkisizleştirmeye yöneliktir. Ahmet Mithat Efendi, doğal durumdan türettiği süreçle şeriat ilkesi arasındaki köklü bir çatışmanın ya farkına varmamış ya da farkına varsa da üzerinde durmamıştır. Doğa duruma dayalı toplumlaşma sürecinde, belirleyici ilke akıldır. Yani insan aklını kullanarak toplumlaşmak gerektiğini ve bu amaçla aralarında bir sözleşme yaparak birlikte yaşamak için gerekli olan kurumları oluşturmuşlardır. Böylelikle tarihsel süreci belirlemişlerdir. Şeriat anlayışında ise, insanın nasıl yaşaması gerektiği, Tanrı tarafından gönderilen peygamberler tarafından belirlendiğine inanılmıştır. Dolayısıyla şeriat inancı, doğal hukuk anlayışını ve aklın bağımsız karar verme hakkını sınırlar. Bu sorunun nasıl aşıldığı üzerinde durulmamıştır. Bu çelişkilerle birlikte, Ahmet Mithat Efendi, Devlet’in yapısının, anayasa ve meclis temeline oturtmak gerektiğini savunmuştur.