SORU: Alevîlik ve Bektaşîlik inançlar, ibadet anlayışları ve âdâb-erkân bakımından hangi tarihsel dönemlerin izlerini taşımaktadır?
CEVAP: Alevîlik ve Bektaşîlik inançlar, ibadet anlayışları ve âdâb-erkân bakımından üç tarihsel dönemin izlerini taşımaktadır. İlk dönem göçebe toplulukların İslam’ı kabul edip Gök Türk inancı, Şamanlık yahut Kamlık geleneğini İslam’la içiçe benimsedikleri dönemdir. Bu dönem başta Yesevîlik olmak üzere bazı bağdaştırmacı anlayışların, çok muhtemelen batınî İsmailî anlayışlardan da etkilenerek tasavvufi yapılar halinde kendisini ifade ettiği devirdir. İkinci dönem ise 15. yüzyılın ilk yarısında Hurûfî anlayışların nüfuz ettiği dönemdir. Şu kadarını ifade etmek gerekir ki Hurûfîlik, Kızılbaşlığa daha sınırlı, Bektaşîliğe ise nispeten daha güçlü olarak sirayet etmiştir. Üçüncü dönem ise aynı asrın ikinci yarısından sonra bünyeye On İki İmam Şiîliği’nin (İsnâaşeriyye) kimi anlayışlarının nüfuz ettiği dönemdir. Bu üç dönemde İslamiyet’le birlikte önceki inançların, Hurûfî ve Şiî unsurların oymak ve ocaklara yansıması ve yorumlanması aynı biçimde olmamış, bazı dönem ve yörelerde yahut ocaklarda söz gelimi bazı inanç ve unsurlar öne çıkarken bazı dönem ve yörelerde diğerleri öne çıkmış, böylece tarih ve bölgeler arasında farklılıklar ortaya çıkmıştır.
