SORU: Başkitabet Dairesi nedir ve nasıl çalışır?
CEVAP: İlk Türk-İslam devletlerinden beri sultana bağlı çalışan kançılarya ofisinin belki de en büyüğü ve en yetkilisi Sultan Abdülhamid’le beraber organize edilmişti. Öncesinin bir başkâtip ve onun yardımcısı 3-4 memurdan ibaret olan daire, yeni sultan ve onun yönetim tarzıyla hızla büyümüş (seneler içinde sayısı değişen 20-30 kadar memur) adeta her bir nezaretin mükellef olduğu işleri üstlenmişti. Dairenin başında başkâtip unvanlı bir yetkili bulunurdu. Abdülhamid, iktidarı boyunca toplam üç başkâtiple çalışmıştı. Tahta çıkışında başkatipliğine ertesi yıl ise sadarete getirdiği Said Paşa, bilgi ve yeteneği ile adından bahsettiren Süreyya Paşa ve 1894’ten itibaren Jön Türklerin en fazla eleştirdiği isimler arasında yer alan Tahsin Paşa. Saraydaki hizmetliler ordusundan devlet yıllıklarına kaydedilen tek sınıf olan kâtipler, sadece nazırlarla olan yazışmaları değil onların alt personeli, askerî personel ve dış temsilciliklerle olan tüm haberleşmeyi sağlayan sultanın beyin takımıydı. Abdülhamid’in devlet işlerini doğrudan yönetmek istemesi, dairenin mesai kavramını adeta ortadan kaldırmış, başkâtip ve personeli çoğu zaman geceyi mabeyn dairesinde kendilerine ayıran yerde geçirmişlerdi (gerektiğinde bayramlar dahil). Ofisin öne minin artmasıyla hem personel hem hizmet anlamında ayrıcalıklar kazanmışlardı. Öncelikle maaş ve çalışma şartları (yemeklerinin sultan mutfağından gelmesi gibi) iyileştirilen kâtipler, seçilme aşamasında da farklı kriterlere tabi tutulmuş, örneğin -bu dönemde yeni baştan düzenlenen- Mülkiye’den dereceyle mezun olanlara öncelik tanınmıştır.
