İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ Dersi ALEVÎLİK VE BEKTAŞÎLİK soru detayı:

PAYLAŞ:

SORU: Bektaşiliğin gelişimi nasıl olmuştur?


CEVAP: Babâîlik hareketi 14. yüzyılın başlarından itibaren Rum Abdalları ile sürdürülürken, bunlardan bilhassa Abdal Musa gibi şahsiyetlerin Hacı Bektaş ananesine kuvvetli vurgu yapmasıyla Bektaşîlik öne çıkmaya başlamıştır. Bektaşîlik, asıl kuruluş ve gelişmesi 15. yüzyılın sonlarına doğru Balım Sultan’ın tarikatın başına geçmesiyle gerçekleştirmiştir. Balım Sultan’la birlikte Kızılbaşlık, Bektaşîlik farkı daha belirgin hale gelmiştir. Erdebil Dergahına bağlı Kızılbaş ocaklar Osmanlı-Safevî çekişmesinin sonucunda içe kapanıp bir bölümü müstakilleşmiş, bir bölümü ise Hacı Bektaş Veli’nin soyundan geldiklerini ileri süren Çelebiler’le yakın ilişkilere girmişlerdir. Mezhebî olmaktan farklı dinamiklerle gelişen Kızılbaş ayaklanmaları siyasi sonuçlar doğurmamıştır. 1527 yılındaki Kalender Çelebî ayaklanmasından sonra Kalender’in öldürülmesi, onun taraftarlarının da Hudâdâd’ı öldürmesinin ardından Pir Evi (Hacıbektaş Dergahı) otuz dört veya otuz altı yıl postnişînsiz kalmış, nihayet 1551 yılında Balım Sultan’ın halifelerinden Sersem Ali Paşa, Hacıbektaş’a gelerek posta oturmuştur. Osmanlı merkezi yönetimi tarafından Kızılbaş ocaklara karşı desteklenen ve ilk dönemlerden itibaren Yeniçerilik içerisinde temsil edilen ve kırsaldan çok şehir merkezlerinde faaliyetlerini sürdüren Bektaşîlik, hem Anadolu’da hem de Balkanlar’da giderek güçlenmiştir. Sayıları günden güne artan Bektaşî tekke ve dergahları, bağlılarından alınan para ve bağışlanan vakıflarla aynı zamanda iktisadi bir güç kazanmıştır.