SORU: “Bilginin gündelik veya pratik gerekçelerle değeri” neyi ifade eder?
CEVAP: İnsanın sahip olduğu bilgilerin büyük bir kısmı, eylemsel boyutta yarattıkları sonuçlar ve nedensel ilişkileri nedeniyle değerlidir. Başka bir deyişle, bilgi değerlidir. Çünkü hem gündelik hem de bilimsel bağlamda işe yarar. Bu noktada, gündelik veya toplumsal nedenlerin bilgiyi değerli kılması olgusunun incelenmesi gerekir. Pratik veya pragmatik gerekçelerden dolayı bilginin değerli olması, “türsel veya biyolojik nedenlerden” kaynaklanan değerden daha farklı bir dinamiğe sahiptir. Yaşamsal nedenler yüzünden ortaya çıkan değer, bir anlamda insana “verili olan” (yani insanın doğuşla beraber getirdiği) unsurları ve olguları kapsar. Buna karşın, bilgiyi bizler için değerli kılan nedenlerin ezici çoğunluğu, doğal koşullarımız ve biyolojik alt yapımızdan ziyade insanın bilinçli olarak ortaya koyduğu tasarlama ve eyleme girme süreçlerinin sonuçları ile ilgilidir. Bu küme içine giren gerekçeler yani kavramsallaştırmayı gerektiren, toplumsal yapı içinde sözel dolaşıma giren, logos barındıran unsurlar, pratik anlamda teleolojik(ereksel) diyebileceğimiz bir kimliğe sahiptirler. Bilgi edinmeyi çekici ya da avantajlı kılan pratik gerekçelerin daha somut bir şekilde anlaşılması için, “X konusunda bilgilenmek iyidir. Çünkü Y” biçiminde kurulan cümlelerde ‘Y’nin içinin nasıl doldurulduğuna dikkat etmek yardımcı olabilir. Kış aylarında sokağa çıkmadan önce meteorolojinin hava raporunu dinleriz. Çünkü şemsiyesiz yakalanmak ve hastalanmak istemeyiz. Belediye seçimleri öncesi adayların konuşmalarını takip ederiz. Çünkü bize yararı dokunacak bir adayın seçilmesi bizim için önemlidir. Bazen kuramsal bilgi edinmenin ödülü “entelektüel” değil toplumsal-psikolojik yollardan gelir. Daha açık ifade edilirse, zaman zaman insanlar edindikleri tarihsel, fiziksel, sportif, sanatsal bilgileri belleklerinde tutmanın ödülünü toplumsal takdir veya hayranlık gibi yollardan alırlar. Övgü alma ve takdir edilme nedeniyle insanın benliğinin doyuma ulaşması, bilincinde olalım ya da olmayalım, insanlar için çok önemli bir mutluluk kaynağı ve motivasyon nedenidir. Özetle, bilgi edinme isteğinin nedeni çoğunlukla bilgiye duyulan saf arzu değildir. Günlük yaşamda ve bilimsel/teknolojik bağlamlarda bilgi bu kadar işimize yarayan -yani, araçsal nitelikte- bir olgu olmasaydı, bizim için değeri de bu denli yüksek ve kritik olmazdı.
