BİLİM FELSEFESİ Dersi BİLİMSEL TEORİLERİN GELİŞİMİ soru detayı:

CEVAP:

Bilimsel değerleri oluşturan kavramlar örneklerle
kısaca şöyle açıklanabilişr:
1. Seçilen teori dakik olmalı, yani teoriye dayanarak
türetilen öndeyiler ile gözlem ve deney sonuçları
arasında uyum olmalıdır. Özellikle niceliklerin
hesaplanan değerleri, ölçülen değerlerine
yaklaşık olmalıdır.
2. Seçilen teori tutarlı olmalı, yani (a) teorinin
önermeleri arasında çelişki olmamalı, (b) söz
konusu teorinin önermeleri ile aynı zamanda
kabul edilen başka bilim dallarına ilişkin
teorilerin önermeleri arasında çelişki
olmamalıdır. Örneğin klasik kinetik gaz teorisi
kendi içindeki önermelerle olduğu gibi klasik
Newton mekaniği teorisinin önermeleriyle de
tutarlıdır.
3. Seçilen teori kapsamlı olmalı, yani teoriden yeni
ve beklenmeyen olguların öndeyisi
türetilebilmelidir. Örneğin kinetik gaz teorisinde
van der Waals denklemine dayanarak kritik
noktaların değeri van der Waals sabitlerine bağlı
olarak hesaplanabilmiştir.
4. Seçilen teori yalın olmalıdır, yani teori, birbiriyle
ilişkisiz görünen karmaşık olgular arasında yalın
bir düzenlilik ortaya koymalıdır. Örneğin kinetik
gaz teorisi, gaz kitlelerinin basıncı ve sıcaklığı ile
gaz moleküllerinin devinimi arasında yalın bir
bağıntı kurmuştur.
5. Seçilen teori verimli olmalıdır, yani teori ilgili
bilim insanlarına yeni problem ve araştırma
alanları sağlamalıdır. Örneğin kinetik gaz teorisi,
çeşitli gaz moleküllerinin farklı sıcaklıklardaki
ortalama hızlarını hesaplama problemine yol
açmıştır.