SORU: Bu dönemde inşa edilen demir yollarının Osmanlı sanayine etkileri nelerdir?
CEVAP: Demir yolları tarımın aksine Osmanlı sanayine olumlu bir katkı yapmadı ve İngiltere, Amerika ve Rusya’da olduğu gibi demir ve çelik sanayini geliştiremedi; zira, devlet, ray, lokomotif, vagon gibi demir yolu yan sanayi için dışarıya bağımlı kaldı. Demir yollarının yarattığı istihdam imkânlarının köyden göçü hızlandırması neticesinde güzergâh üzerinde bulunan küçük yerleşim yerleri hızla gelişerek büyüdü; yola uzak kalan eski yerleşim merkezleri ise aksine küçülüp önemini kaybetti. Şehirler, demir yollarının farklı kültürlere sahip memur, işçi, tüccar ve esnafının beraberce yaşadığı ve Avrupa mallarının küçük yerleşim yerlerine pompalandığı birer istasyon vazifesini gördü.
