SORU: Bu dönemde inşa edilen demiryolları Osmanlı’ya ne gibi katkılar sağlamıştır?
CEVAP: Devlet adamlarının demiryollarının savunma gücünü arttırıp asker sevkiyatını kolaylaştırması yönündeki beklentileri, 1897 Osmanlı-Yunan, Balkan ve Birinci Dünya Savaşlarında karşılığını buldu. Demiryollarının Osmanlı tarımına etkisi olumlu oldu; yeni alanlar tarıma açıldı ve tarım modern yöntem ve aletlerle yapılmaya başlandı. Bazı bölgelerde tüccar ve demiryolu şirketleri çiftçiye bedava kaliteli tohum dağıttı; yeni alanların tarıma açılmasını teşvik eden hükümet, tarımda kullanılmak üzere yurtdışından getirtilecek her türlü aleti gümrük vergisinden muaf tuttu. 1907’de Almanlara verilen Konya ovasını sulama projesi 1913’te tamamlanarak yeni topraklar tarıma kazandırıldı. Aynı amaçlarla hazırlanan Adana ovasını sulama projesi ise Birinci Dünya Savaşı yüzünden uygulanamadı. Neticede 1889-1911 arasında tarımsal üretim ülke genelinde ortalama %63 arttı; bu artış demiryolunun geçtiği yerlerde ise, neredeyse iki katı, yani %114 olarak gerçekleşti. Balkanların kaybıyla gelen göçmenlerin tarıma yeni açılan yerlere yerleştirilmeleri, Anadolu’nun tarım bilgi ve tekniğinin gelişmesine katkı yaptı; demiryolları ile yan iş kolları da Müslümanlar için iyi bir istihdam alanı yarattı.
