CEVAP:

Edebiyat ve sanattaki anlamından biraz farklı olarak bu terim, Osmanlı idari ve mâlî teşkilatında özellikle yüksek makamlara tayin edilen kişiler tarafından verilmesi adet olan aynî ve nakdî çeşitli hediye ve gelirleri ifade eder. Nitekim başta padişah ve sadrazam olmak üzere tayinin yapılmasında etkili olanlara ve maiyetindeki memurlara rütbelerineuygun olarak hediyeler (câize-pîşkeş) verilmesi yerleşmiş bir usuldü. Padişahlara verilene “Tûğ-ı Hümâyûn câizesi” denilirdi. Sadrazam dâhil pekçok devlet adamının aylık belirli
bir maaş yerine has, zeamet vb. isimlerle anılanyıllık gelirleri yanında böyle bir gelirden de faydalanması günün şartlarına göre bir ihtiyaç belki de bir zaruretti. Tayinlerden başka yüksek dereceli memurların bulundukları yerde göreve devam etmelerine dair çıkan kararlarda yani senelik ibkalarda da sadrazam ve sadaret kethüdası gibi yöneticilere para ya
da kürk ve kumaşlar gibi nakdî hediyeler gönderdikleri ve caizenin bazen hazine için de kullanıldığı bilinmektedir. Vezirlerden tayin edildikleri hizmete göre çeşitli miktarlarda
“tuğ câizesi” ve “mansıb câizesi” adıyla iki tür vergi alınırdı. En yüksek caizesi olan yerlerden biri ise Mısır Valiliği idi. Özellikle XVIII. yy. dan sonra caizenin bir makama tayin için
bir rüşvet haline geldiği ve rüşvetle eş anlamlı olarak kullanılmaya başlandığı görülmekte ve eleştirilmekteydi. Sultan Abdülmecid zamanında sadrazamlara maaş bağlanmış ve caize alma usulü kaldırılmıştır.