TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ Dersi Ekler ve Yardımcı Sesler soru detayı:

CEVAP:

Kelimelerin niceliğini, öbek veya cümle içerisinde birbirleriyle olan ilişkilerini gösteren eklere çekim ekleri denir.
ev-e, yap-tı-m, gün-ler-imiz
Çekim ekleri, kelimenin anlamını değiştirmez; ancak yukarıda da işaret edildiği gibi çekim ekleri kalıplaşıp yapım eki olabilir:
gel-ir, gid-er, iç-ecek, söz-de, şimdi-ler-de, bugün-ler-de
Fiil çekim eklerinin fiillerden kalıcı isimler türeten yapım eklerine dönüşmeleri durumunda yeni kelime; yüklem olma yani durum eki almış isimleri yönetme, cümlede kendine boş yer açma gücünü kaybeder.
Örnek olarak iç- ve ye- fiilleri geçişli fiillerdir, her ikisi de özne ve nesne ister. Bu fiillerle eksiksiz cümleler kurabilmek için bu ögelerin ya açıkça verilmesi ya da bağlamdan çıkarılması gerekir.
Ali suyu içecek.
Ayşe elmayı yiyecek.
Kalıcı isim yaptıkları zaman her ikisi de bu özelliklerini kaybeder:
içecek, yiyecek
Her iki örnekte de yeni türemiş isimler, fiil olma özelliklerini tamamen kaybetmiştir; bunun sonucu olarak fiillere özgü olan cümle ögelerini yönetme güçleri kalmamıştır. İsimleşmiş olan kelime, biçimce gelecek zaman ekiyle aynı olmakla birlikte nesne alamaz
duruma gelmiştir. Yine tarihî dönemlerde araç eki olarak kullanılan bir –n eki bulunmaktaydı:
Ok-ı-n urdı “Okla vurdu.”
Bu ek, daha öncede işaret edildiği üzere, günümüzde az sayıda örnekte yapım eki olarak kullanılmakta, araç durumu ise ile ya da ekleşmiş biçimi -(y)lA ile ifade edilmektedir:
yaz-ı-n, güz-ü-n
Yapım eklerinin genelleşerek çekim eki hâline gelmeleri veya yapım eklerinin parçaları olmasına dair örneklere de rastlanmaktadır:
Gel-mekte.
Çalış-makta-y-ım.