TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ Dersi Ekler ve Yardımcı Sesler soru detayı:
SORU:
Çekim ve yapım ekleri arasındaki farklardan zorunluluk nedir açıklayınız.
CEVAP:
Çekim eklerinin kullanılması çoğu durumda zorunludur, türetme eklerinin kullanılmasında bu zorunluluk yoktur. Örnek olarak ver- fiili ile kurulacak bir cümlenin eksiksiz olabilmesi için- bağlamdan çıkarılamıyorsa- özne, nesne ve dolaylı tümleci gösteren durum eklerini almış birer ismin mutlaka olması gerekir. Bu ögelerden biri eksik olduğu zaman cümle eksik olacaktır. içim bilgisi içinde yer alsa da çekim, aynı zamanda söz dizimiyle de yakından ilgilidir. Kelimelerin belirli şekilleri söz diziminde ortaya çıkan zorunluluk nedeniyle kullanılmaktadır. Örnek olarak Türkçede durum ekleri bu türden eklerdir; özne ancak yalın durumda, nesne ise belirtme durumunda olabilir. Buna karşılık yapım ekleri ile türetilmiş bir kelimenin kullanımı, söz dizimsel bir zorunluluktan kaynaklanmaz. Dergiyi kitaplıkta bulamadı gibi bir cümle, söz dizimsel ilgililik açısından incelenirse dergiyi ve kitaplıkta sözlerinin cümlenin ana unsuruna söz dizimsel bir ilgiden dolayı bağlandığı görülür. Fakat –lXk ekiyle türetilmiş olan kitaplık kelimesinin seçimi, söz dizimsel bir gereklilikten değil konuşanın tercihinden dolayı cümlede yer almaktadır (Erdem, 2011).