XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI Dersi KAZAK MODERNLEŞMESİ soru detayı:

CEVAP:

Kasım Han’ın peşpeşe hüküm süren üç oğlu döneminde (1518-38) hanın otoritesinde zayıflamayla birlikte Kazak kabilelerinin cüz adı verilen üç ana gruba (ulu, orta, kişi) bölünmesi süreci de başlamıştır. Bu sözcük Rusçaya ve diğer batı dillerine genellikle orda olarak çevrilir. Bu bölünmenin nedeni ve cüz sözcüğünün anlamı konusunda bilim adamlarının tartışmaları sürmektedir. Ayrıca cüzlerin adları da sayıca büyüklüğü değil eskiliği, muhtemelen de soy eskiliğini anlatmaktadır. Üç cüzü, üç erkek kardeş ve onların çocukları gibi ele almak mümkündür. Büyük, ortanca ve en küçük kardeş sırasıyla ulu, orta ve kişi cüzü temsil edebilir. Böylelikle bu sıralamanın sayıca çokluk ya da başka bir nedenle değil, soy ve şecere tasnifine dayanan sebeplerle ortaya çıktığı anlaşılabilir. Ancak Ulu Cüze bağlı bir kabile üyesi olmanın siyasi ya da toplumsal bir üstünlük sağladığı yönünde bir bilgi yoktur.
Rus kaynaklarında cüzler hakkında bilgiye ilk defa XVIII. yüzyılın ilk yarısında rastlanır. Bunlara göre cüzler Deşt-i Kıpçak’ın farklı bölgelerinde bulunmaktadır. Doğudan batıya doğru bunlar şöyle sıralanır: bugünkü güneydoğu Kazakistan’da Tanrı Dağlarının kuzeyinde Ulu Cüz, Aral Denizinin doğusundaki bozkırda Orta Cüz ve Aral Deniziyle Ural Irmağı arasında Kişi [Küçük] Cüz. Her cüzde hanın otoritesi sultanlar hatta bey ve batırların iktidarıyla gölgelenirdi. İlkesel olarak hanlar önemli sayıda silahlı atlıya kumanda ederdi ama gerçekte bey ve batırların sadakatine bağlıydılar.