TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ Dersi Ekler ve Yardımcı Sesler soru detayı:

CEVAP:

Türkçede eklerin çoğu, eklendiği kelimenin son hecesindeki ünlünün ve son sesteki ünsüzün niteliğine göre değişir. Kelimedeki son hece veya son ses, hangi ekin uygun olduğunu belirler:
kapı-da, baş-ta, ev-de, yol-u, rol-ü

Ünlü ve ünsüz uyumları, değişkenliğin en önemli nedenidir. Düz yuvarlak ünlüler olan /o/ ve /ö/ Türkçe kökenli kelimelerde sadece ilk hecede kullanılır, sonraki hecelerde kullanılmaz. Bağımsız bir kelimeden (-A yorı-r) ekleşmiş olan şimdiki zaman eki –(X)yor bir istisnadır. Bu yüzden eklerde, düz ünlülerden sadece düz geniş ünlüler /a/ ve /e/, dar ünlülerin ise hepsi bulunabilir. Patlamalı sesler olup ötümlü ötümsüz biçimleri bulunan g/k, d/t, c/ç gibi varyantları olan seslerle başlayan ekler; ayrıca ünsüz uyumlarına da girer. Ünsüz uyumlarında kural, ünlülerden ve Türkçenin ötümlü ünsüzleri olan /ğ/, /j/, /l/, /m/, /n/, /r/, /v/, /y/ ve /z/’den sonra c, d, g ile başlayan eklerin; ötümsüz /ç/, /k/, /p/, /s/, /ş/, /t/ ünsüzlerden sonraysa ç, t ve k ünsüzleriyle başlayan altbiçimlerin kullanılmasıdır. Türkçe Ses Bilgisi dersinde görüldüğü üzere tek heceli kelimelerdeki az sayıda istisnası dışında ötümlü ünsüzler /b/, /c/, /d/, /g/ ile ötümsüz /f/, /h/ ünsüzleri söz sonunda bulunamaz. Bünyelerindeki ünlü ve ünsüzün durumuna göre değişken olan eklerin iki, dört ve sekiz altbiçimi olabilir. Tek biçimli ekler de vardır.