SORU: Devletin hangi siyasi dinamiklerden güç alacağı hakkındaki görüşler nelerdir?
CEVAP: Devletin hangi siyasi dinamiklerden güç alarak kurtulup çağdaş normları yakalayacağı, yüzünü Doğu’ya mı Batı’ya mı dönmesinin yararlı olacağı ve toplumda birlik ve beraberliğin nasıl sağlanacağı konularının hararetle tartışıldığı 19. yüzyılın son çeyreğinde, İslamcılığın diğerlerine göre daha ağır bastığı söylenebilir. II. Abdülhamid’in İslâmcılık söylemini kullanması bu sonuçta etkili oldu. İslâm’ın özünde var olan birlik ve kardeşlik ruhunun padişahın temsil ettiği halifelik etrafında siyasi bir ideoloji olarak formüle edilmesiyle İslamcılık kavramı teorik bir çerçeveye oturtuldu. İslamcılık ideolojisine dış politik misyon ve hedeflerin de eklenmesiyle ortaya çıkan ve Panislâmizm (İttihâd-ı İslâm) olarak da adlandırılan bu yeni politik çizgi, imparatorluğun eski güçlü günlerine dönmesi konusunda yeni bir umut oldu.
