aof.sorular.net
Osmanlı Devleti Yenileşme Hareketleri (1876-1918)
OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) Dersi TOPLUMSAL YAPI VE DEĞİŞİM soru cevapları
OSMANLI DEVLETİ YENİLEŞME HAREKETLERİ (1876-1918) Dersi TOPLUMSAL YAPI VE DEĞİŞİM soru cevapları:
Toplam 53 Soru & Cevap#1
SORU: Meşrutiyet yönetim şekli hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: Anayasa ve meclis gibi hukuki normların ve idari bir organın sınırlarını belirlediği meşrutiyet yönetimi ya da meşruti monarşi, siyasi erkin kullanımı açısından karma bir rejimdir. Elbette burada söz konusu olan İngiltere ve Fransa’daki gibi bir meşruti monarşiden çok, padişahın idari işleyişte bazı hukuki kurallara riayet edeceğini taahhüt ve yasama yetkisi bulunan bir meclisin varlığını kabul etmesiydi.
#2
SORU: Klasik Osmanlı düzeninde gündelik yaşamın fiziki mekânları nelerdir?
CEVAP: Klasik Osmanlı düzeninde gündelik yaşamın fiziki mekânları mahalleler, dini mekânlar, çarşılar ve sivil konutlar; kamusal mekânlar ise, ticaret merkezleri, çarşı- pazarlar, ibadethaneler ve kahvehanelerdi. Bunun yanında gezinti ve dinlenme alanları olan mesireler, hanlar, bekâr odaları, berberler ve hamamlar da sosyal hayatın canlı olduğu diğer mekânlardı.
#3
SORU: Sosyal yapı ve gündelik yaşam ne anlama gelir?
CEVAP: Sosyal yapı ve gündelik yaşam, bir toplumun asırlar içinde gelenek, din, kültür ve coğrafi etkenlere bağlı olarak geliştirdiği toplum anlayışı, teşkilatlanma biçimi, kültürel öğeler ve uygulamaların tamamını ifade eder. Zaman ve mekândan bağımsız, değişimden etkilenmeyen bir toplumdan söz etmek mümkün değildir.
#4
SORU: Tek adam devrinin ortaya çıkmasının sebebi nedir?
CEVAP: Padişahın devlet adamlarına ve kurumlarına güvensizliğinin yarattığı aşırı tedbirli, mesafeli ve müdahaleci tutumu, yönetim ve denetim mekanizmalarının önemli ölçüde Bâbıâli’den Yıldız Sarayı’na aktarıldığı bir “tek adam” devri yarattı.
#5
SORU: I. Meşrutiyet’in döneminin başlangıcı kabul edilen olay nedir?
CEVAP: Osmanlı Devleti’nde 1876 yılında Kanun-ı Esasi’nin (Anayasa) ilânı, I. Meşrutiyet döneminin başlangıcı olarak kabul edilir.
#6
SORU: 18. Yüzyıl ve 19. Yüzyıl gündelik yaşamın fiziki mekânları arasındaki farklar nelerdir?
CEVAP: 18. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı Mahallesi, gündelik yaşamın içe dönük, dini karakterli ve mütevazı mekânı olma özelliğini korudu; ancak, 19. yüzyıldan itibaren nüfus artışı, göçler ve iktisadi etkenlerden dolayı farklı kültürleri ve paralel dünyaları temsil gücü azalmaya ve gündelik hayatın geleneksel karakteri, çok merkezli ve kültürlü kent yaşantısı içinde kaybolmaya başladı. Buna bağlı olarak geleneksel değer yargıları ve otorite algısı değişti; kolektif aile yaşantısında bireyselleşme ve aileden bağımsız bir yaşam kurma temayülleri ortaya çıktı.
#7
SORU: Dönemin salgın hastalıkları hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: İmparatorluğun tüm bölgelerinde sıkça görülen ve ölümlere de yol açan frengi, çiçek, sıtma, verem, kolera, tifüs ve tifo bu tür salgın hastalıkların başında gelmekteydi. 1880’de Doğu Anadolu ve Kuzey Suriye’de yaşanan kuraklık ciddi sosyal sorunlarla açlık ve sefalete yol açtı. Temmuz 1880’de meydana gelen ve İzmir, Menemen, Balıkesir, Bursa, Muğla, Rodos, Ayvalık, Bergama ve Denizli’yi ciddi bir biçimde etkileyen deprem bu bölgelerdeki gündelik yaşamı felç etti. 1908’de Tokat’ta meydana gelen sel felâketi ise yüzlerce can kaybına yol açtı.
#8
SORU: II. Abdülhamid devrinde (1876-1909) yaşanan toplum ve siyaset ilişkisini açıklayınız.
CEVAP: II. Abdülhamid devri (1876-1909) Osmanlı tarihinin siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan en sıkıntılı dönemlerinden biridir. Nitekim 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) ve savaşın ardından imzalanan Ayastefanos ve Berlin Antlaşmalarıyla Sırbistan, Karadağ ve Romanya’ya bağımsızlık, Bosna-Hersek ile Bulgaristan’a ise özerklik verilmesi, Berlin Kongresi’nde İngiltere’nin desteğini sağlamak amacıyla askeri bir üs olarak Kıbrıs’ın İngiltere’ye devredilmesi, 1881’de Tunus’un Fransa, 1882’de ise Mısır’ın İngiltere tarafından işgal edilmesi, Girit İsyanı ve 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı, Doğu Rumeli Sorunu ve 1908’de Bulgaristan’ın bağımsızlığını ilanı, Avusturya’nın Bosna-Hersek’i ilhakı, 1911 Trablusgarp Savaşı, 1912-13 Balkan Savaşları ve nihayet 1914-18 Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devleti’nin siyasi, sosyal ve ekonomik yapısını derinden etkiledi. Savaşların mali külfeti bir yana, kaybedilen topraklardan yapılan büyük göçler başta İstanbul, Edirne, Bursa, Trabzon, Samsun, Aydın ve İzmir olmak üzere şehirlerin demografik yapısını değiştirdi. İmparatorluğun ticaret ve sanayi merkezlerindeki bu ani ve keskin nüfus değişiklikleri, beslenme, barınma, sağlık, eğitim ve istihdam gibi alanlarda daha genel bir ifadeyle ekonomik ve sosyal alanda ciddi sorunlar yarattı.
#9
SORU: Kanuni Esasi ile gelen yenilikler nelerdir?
CEVAP: Anayasa’yla birlikte, fert-devlet ve toplum-devlet ilişkileri yeniden tanımlanarak siyasi otoritenin mutlak yetkileri toplum lehine sınırlandırıldı. Ayrıca, kişisel hak ve özgürlükler devletin teminatı altına alındı. Farklı etnik ve dini kökenden gelen milletvekillerinin meclis çatısı altında ülkenin geleceğine yön verme imkânının ortaya çıkması, gayrimüslimler arasında giderek ivme kazanan ayrılıkçılığın son bulacağı yönünde idarecilerle Müslüman kesimde bir beklenti oluşturdu. Ancak, bu hayaller kısa sürdü; zira mecliste, savaş ve gidişatın kötülüğü gerekçe gösterilerek hükümetin ve hatta padişahın sertçe eleştirilmesi üzerine oluşan gerginlik, padişahın Anayasa’nın kendisine verdiği yetkiye dayanarak meclisi kapatmasıyla son buldu. Böylece, sistem, anayasalı monarşik bir rejime dönüşürken millet iradesinin meclis yoluyla temsili ortadan kalktı.
#10
SORU: Osmanlı Devleti’nin gündelik yaşamına etki eden en büyük olay nedir?
CEVAP: Kırım Savaşı, Osmanlı gündelik yaşamına uzun süreli etkileri bakımından önemli bir olaydır. Müttefik sıfatıyla aileleriyle birlikte İstanbul’a gelen Fransız ve İngiliz subayların gündelik yaşamı, alışkanlıkları ve davranış biçimleri Osmanlı idarecilerini ve başkent halkını etkiledi. Bu bağlamda, kadın-erkek ilişkileri, kıyafet, moda, ev dekorasyonu, gündelik davranış kalıpları, lüks tüketim ve eğlence gibi alanlarda ciddi bir etkileşim yaşandı. Bu süreç sonunda Batılı yaşam tarzı, israf ve lüks tüketim adeta çağdaş bir statü haline geldi. Öte yandan kadın erkek arasındaki mesafenin azalmasıyla geleneksel değerlere aykırı bir eğlence kültürü ortaya çıktı; Kuledibi, Bakırköy, Çamlıca, Moda ve Çiftehavuzlar’da gazinoların açılmasıyla Batı tarzı karma eğlence kültürü yaygınlaştı. Şehirleşmeyle birlikte, dilencilik, hırsızlık, dolandırıcılık, yankesicilik ve kalpazanlık gibi suçlar, asayiş sorunlarına yol açtı.
#11
SORU: Sanayi devriminin en önemli sosyal sonuç nedir?
CEVAP: 19. yüzyıl, aynı zamanda bazı iç ve dış gelişmeler nedeniyle Osmanlı toplum yapısında yeni katmanların ortaya çıktığı bir dönemdi. 18. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de başlayan Sanayi Devrimi’nin kuşkusuz en önemli sosyal sonuçlarından biri, işçi sınıfının ortaya çıkmasıydı
#12
SORU: 1828’de askeri kıyafetlerle başlayan değişimleri hangi alanda değişimler izlemiştir?
CEVAP: Değişim, sadece idari, hukuki ve ekonomik alanla sınırlı kalmadı. 1828’de askeri kıyafetlerde başlayan bu süreç, 1829’dan itibaren devlet memurlarını kapsayacak şekilde genişletildi. İlmiye sınıfının (din, bilim ve hukuk adamları) dışarıda bırakıldığı bu düzenlemeyle, memurlara geleneksel kıyafet yerine ceket, pantolon ve fes giyme zorunluluğu getirildi. Bu düzenlemeyle, Osmanlı yönetici zümresinin fiziki çehresinde ve buna bağlı olarak davranış kalıplarında Batılı anlamda belirgin bir değişim yaşandı.
#13
SORU: Oluşturulan yeni yapı ve iş mekânları nelerdir?
CEVAP: Apartmanlar, Oteller, Büro hanları ve pasajlardır.
#14
SORU: 19. Yüzyılda İstanbul’un gündelik yaşamı hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: 19. yüzyılda gündelik hayatın en önemli olgusu sosyal bütünleşmedir. İstanbul, Galata ve Üsküdar bu dönemde ekonomik ve kültürel açıdan birbirlerine yaklaştı ve şehir içi ulaşımının gelişmesi bu yakınlaşmada önemli rol oynadı. İstanbul’un çeşitli yerlerinde inşa edilen köprüler, Karaköy Tüneli, vapur ve demiryolları, ulaşımı güç bölgeleri birbirine bağladı. 19. yüzyıl başından 1870’li yıllara dek gündelik yaşama pek çok yeni unsur eklendi. Devasa kamu binalarının ve garların inşasıyla büyük şehirlerin geleneksel silueti değişti; posta teşkilatının kurulması ve telgrafın gelmesiyle haberleşme alanında önemli mesafeler alındı; İstanbul’un bazı önemli caddeleri havagazıyla aydınlatıldı; Boğaziçi sahilleri, Adalar ve Yeşilköy’de konak ve köşk hayatına bir de yazlık (sayfiye) hayatı eklendi; çok sayıda tiyatro ve Encümen-i Ülfet adıyla ilk eğlence kulübü açıldı; 1870 Büyük Beyoğlu Yangını’ndan sonra Tepebaşı ve Taksim’de gezi parkları kuruldu; başını saraylı kadınlar, üst düzey devlet adamları ve Mısırlı zenginlerle eşlerinin çektiği sosyetenin yarattığı moda, lüks tüketim ve israf yaygınlaştı; Beyoğlu’nda gösterişli vitrinleriyle insanları cezbeden yeni alış veriş mağazaları ortaya çıktı; tüketimi özendirmek için gazetelere çarpıcı ilanlar verildi; Batılı tarzda ev eşyaları, aksesuarlar ve mobilyalar gündelik hayatın parçası ve statü göstergesi haline geldi.
#15
SORU: Fransız İhtilali’nin sonuçları Osmanlı Devleti toplumuna nasıl yansımıştır?
CEVAP: 1789 Fransız İhtilali’nin sonuçlarından biri olarak kamuoyunun önem kazanması, padişahların halkla doğrudan temas amacıyla yurt gezilerine çıkmaya başlamaları, devletin toplumu yönlendirmek amacıyla basın-yayını bir propaganda aracı olarak kullanması ve sivil girişimle genişleyen muhalif basın-yayın faaliyetleri devlet-toplum ilişkilerini farklılaştırdı. Klasik Osmanlı devlet ve toplum yapısı, özellikle II. Mahmud devrinde (1808-1839) gerçekleştirilen reformlarla radikal bir biçimde değişime uğradı. Ardından Sultan Abdülmecid devrinde (1839-1861) ilân edilen Tanzimat ve Islahat Fermanlarıyla Millet Sistemi olarak adlandırılan dini eksenli geleneksel sosyal düzen dönüştü ve hâkim millet statüsündeki Müslüman kesimle, mezhepsel açıdan imtiyazlı konumdaki bazı gayrimüslim cemaatler ayrıcalıklı konumlarını büyük ölçüde kaybettiler.
#16
SORU: Memur yetiştirmek için açılan okullar hangileridir?
CEVAP: Memur yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Maârif-i Adliyye ve Mekteb-i Ulûm-ı Edebiyye gibi özel amaçlı eğitim kurumları açıldı. Hedef, merkez ve taşra bürokrasisinin ihtiyacı olan temel eğitimi almış memurlar yetiştirmekti. Zamanla bu okullardan mezun olan ve devlet dairelerinde istihdam edilenler, Osmanlı toplumunda yeni bir sosyal sınıf olarak memur kesimini oluşturdular.
#17
SORU: Osmanlı Parlamentosu kaça ayrılmaktadır?
CEVAP: Osmanlı parlamentosu, halkın seçtiği milletvekillerinin oluşturduğu Heyet-i Mebusan ile üyelerini padişahın belirlediği Heyet-i Âyan olmak üzere iki kanatlı bir meclisti.
#18
SORU: Devletin içinde bulunduğu kötü durumdan kurtulmak için yapılan girişimler nelerdir?
CEVAP: Bazı devlet adamları ve aydınlar, farklı etnik ve dini kökenlerden insanların oluşturduğu Osmanlı toplumunda, hukuk devleti ekseninde temsili bir sistemle sosyal entegrasyonun sağlanabileceğine yönelik bir takım fikirler öne sürdüler. Müslim ve gayrimüslim halkın nispeten eğitimli kesimi, gazeteciler, bilim ve hukuk adamları ile öğrencilerin ilgisiyle yayılan bu fikirler, Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık akımlarını yarattı; gazete ve dergilerdeki yazılar, roman ve hikâyeler, tiyatro oyunları ve piyeslerle topluma aktarıldı. Ayrıca, ilk kez üniter devlet ve siyasi-sosyal entegrasyon konularında federatif yapıyı ve yerinden yönetimi savunan Adem-i Merkeziyetçi yaklaşımlar toplumun gündemine girdi.
#19
SORU: Kentleşmeyle ilgili yaşanan gelişimeler nelerdir?
CEVAP: Öncelikle başkentin bayındırlık, altyapı, genel temizlik ve sağlık sorunlarını çözmek amacıyla 1855 yılında İstanbul Şehremaneti (belediye) kuruldu. Ardından oluşturan İntizam-ı Şehir Komisyonu, belediyecilik hizmetlerinin etkin bir biçimde verilebilmesi için başkentin on dört belediyeye bölünmesini önerdi. 1858’de kurulan ve Beyoğlu-Galata bölgesini içine alan birim kent yönetiminde ilk uygulama olmasına rağmen Paris Belediyesinin adından esinlenilerek, buraya Altıncı Daire-i Belediyye ismi verildi. 1868’den itibaren önce gelişmiş liman ve ticaret merkezlerinde kurulan belediyeler, 1877’de çıkarılan Vilayet Belediye Kanunu ile tüm imparatorluğa yaygınlaştırıldı. Temizlik işlerine gelince: Klasik dönemde devlet çöp toplama işi için para harcamaz, aksine mezbeleci ve arayıcı esnafı denen ve bu işe talip olan zümre devlete ücret öderdi. Küfeler ve çöp zembilleri (çuval) ile halkın kapısını çalan ve çöp toplayan arayıcı esnafı, çöplerden çıkan değerli veya işe yarar eşyaları satarak geçinirdi. 19. yüzyıla dek bu şekilde yürüyen genel temizlik işleri, Altıncı Daire-i Belediyye’nin kurulmasından sonra resmi makamların sorumluluğuna devredildi. Bu dönemde arabalarla toplanan çöpler iskeleye götürülerek ve mavnalarla taşınarak Adalar açığında akıntıya bırakmaya başlandı.
#20
SORU: Sosyal yapıyı etkileyen faktörler nelerdir?
CEVAP: • Ekonomik darboğaz • Göçler • Doğal afetler ve salgın hastalıklar • Grevler • Toplumsal Yapıda Çözülme: Tüketim, Yolsuzluk ve Fuhuştur
#21
SORU: Devletin hangi siyasi dinamiklerden güç alacağı hakkındaki görüşler nelerdir?
CEVAP: Devletin hangi siyasi dinamiklerden güç alarak kurtulup çağdaş normları yakalayacağı, yüzünü Doğu’ya mı Batı’ya mı dönmesinin yararlı olacağı ve toplumda birlik ve beraberliğin nasıl sağlanacağı konularının hararetle tartışıldığı 19. yüzyılın son çeyreğinde, İslamcılığın diğerlerine göre daha ağır bastığı söylenebilir. II. Abdülhamid’in İslâmcılık söylemini kullanması bu sonuçta etkili oldu. İslâm’ın özünde var olan birlik ve kardeşlik ruhunun padişahın temsil ettiği halifelik etrafında siyasi bir ideoloji olarak formüle edilmesiyle İslamcılık kavramı teorik bir çerçeveye oturtuldu. İslamcılık ideolojisine dış politik misyon ve hedeflerin de eklenmesiyle ortaya çıkan ve Panislâmizm (İttihâd-ı İslâm) olarak da adlandırılan bu yeni politik çizgi, imparatorluğun eski güçlü günlerine dönmesi konusunda yeni bir umut oldu.
#22
SORU: Düzenlenen yeni sosyal aktiviteler ve eğlenceler nelerdir?
CEVAP: Boğa güreşleri, Uçuş (tayyare) gösterileri, futbol kulüplerinin kurulması, plajlar, sinemalar, tiyatro ve opera sahneleridir.
#23
SORU: Gündelik yaşamda yapılan diğer değişiklikler nelerdir?
CEVAP: Genel Şehir Aydınlatması ve Yeni Gezinti Yerleri: Parklar ve Bahçelerin yapılmasıdır.
#24
SORU: 19. yüzyılın son ve 20. yüzyılın ilk çeyreği nasıl bir dönem olmuştur?
CEVAP: Modern kent yaşamını düzenleyen kurumlar olarak belediyelerin kurulması, çöp toplama ve genel temizlik işlerinin düzene konulması, büyük gezi parklarının yapılması, apartman, otel, büro ve pasaj gibi yeni yaşam ve iş mekânlarının ortaya çıkması, müze gibi yeni kültür merkezlerinin açılması, şehir aydınlatması, telgraf ve telefon gibi iletişim araçlarının kullanılması, tünel, tramvay ve şehir hatları vapurları gibi ulaşım araçlarının kent yaşamının parçası haline gelmesi, zâtülhareke adı verilen otomobilin büyük şehirlerde boy göstermesi, boğa güreşleri ve tayyare gösterileri gibi yeni aktivitelerin yaşanması, futbol kulüplerinin kurulması ve böylece taraftarlık, rekabet ve hafta sonları maça gitme alışkanlığının ortaya çıkması, tiyatro sayısındaki artış, ilk sinema salonlarının açılması ve deniz hamamlarının (plajlar) gündelik yaşama katılması, bunlar arasında sayılabilir.
#25
SORU: Yeni eğlence mekânlarından sinema hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: Lumiére Kardeşler’in 1895’te sinematograf denilen aleti icadıyla başlayan sinema macerası, bu tarihten sonra Avrupa’da halka açık film gösterileriyle yayılmaya başladı. Sultan II. Abdülhamid’in teknik gelişmelere ve yeniliklere büyük merakı nedeniyle 1896’da sarayda ilk film gösterisi yapıldı. İstanbul halkına açık ilk gösteri ise 1897’deİstiklal Caddesi’ndeki Sponeck Birahanesi’nde gerçekleştirildi. Bu tarihten itibaren film gösterimleri, başta Beyoğlu ve Şehzadebaşı gibi merkezler olmak üzere hızla yayıldı. Osmanlı’da ilk sinema salonu ise Polonya asıllı bir girişimci olan Weinberg tarafından 1908’de Pathe Sineması adıyla Beyoğlu’nda açıldı. Onu 1911’de Oryanto; 1912’de ise Santral ve İdeal sinemaları izledi. Taşrada ise İzmir, Filibe, Selânik ve Beyrut gibi merkezler başı çekti. Böylece Osmanlı toplumunun en azından büyük kentlerinde yaşayan kesimleri için yeni bir eğlence biçimi ve mekânı ortaya çıktı. Başlangıçta kadınların sinemaya gitmeleri özellikle taşrada tepkiyle karşılandıysa da bayanlar için ayrı matinelerin ve erkekler tarafından görülmeyecek ayrı locaların tahsisiyle bu sorun aşıldı.
#26
SORU: Kullanılmaya başlanan yeni iletişim araçları nelerdir?
CEVAP: Telgraf ve telefondur.
#27
SORU: Osmanlı Devleti’nde sosyal yapıyı etkileyen göçler hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: 19. yüzyıl sonlarında Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihi bakımdan en önemli gelişmelerden biri de göçlerdir. Göç ve iskân, basit bir yer değiştirmenin çok ötesinde sosyal, kültürel ve ekonomik boyutları bulunan dramatik kitlesel olaylardır. Osmanlı coğrafyasında 19. yüzyıldaki kitlesel göçlerin ardında Rusya’nın Balkanlar, Kırım, Kafkaslar ve Anadolu üzerinden Akdeniz havzasına inme emelleri ve eylemleri başlıca etken olmuştur. 1853-1856 Kırım Savaşı’ndan sonra ivme kazanan göçler, 1877-78 Osmanlı- Rus Savaşı’ndan sonra adeta İstanbul’a doğru akan bir sele dönüştü. Bu süreçte baş gösteren ayrılıkçı isyanlar ve bunu fırsata dönüştürmek isteyen Rusya’nın müdahaleleri nedeniyle patlak veren savaşlar göçleri trajik boyutlara taşıdı; milyonlarla ifade edilen bu büyük nüfus hareketleri hem çok olumsuz şartlarda göç eden bu insanlar hem de gittikleri yerlerde yaşayanlar açısından ciddi sosyo-ekonomik sorunlar yarattı.
#28
SORU: Dönüşüm ve değişimin temel karakteri nedir?
CEVAP: Değişim ve dönüşümün temel karakteri, yoğun isyanların ve savaşların yol açtığı ağır ekonomik ve sosyal sorunlar, farklı dini ve etnik kökenli bireylerden oluşan toplumdaki çözülmenin belirginleşmesi, toplumun siyasete katılma taleplerine karşı siyasi otoritenin gittikçe sertleşerek muhalefeti sindirmesi, II. Meşrutiyet’in ilânıyla birlikte ilk kez çok partili siyasi hayata geçilmesi, dini eksenli toplum algısının ve geleneğin giderek zayıflaması, geleneksel aile kurumunun çözülmeye başlaması, kadının toplumsal yaşama katılması ve son olarak da Batı medeniyetine ait düşünce, davranış kalıpları, fiziki mekân algısı, tüketim zihniyeti ve eğlence kültürünün gündelik hayatın ayrılmaz parçası haline gelmesi ve bunların zamanla kanıksanması şeklinde tanımlanabilir. Bu süreç, aynı zamanda Cumhuriyet rejimini kuracak asker sivil kadroyla aydınların fikir ve eylem dünyasının şekillendiği atmosfer ve modern anlamda gündelik yaşamın zeminini yaratan dönem olması bakımından oldukça önemlidir.
#29
SORU: II. Abdülhamit idari ve sosyal alanda sıkı bir denetim kurmak için neler yapmıştır?
CEVAP: Basın-yayın hayatının, sansürle; devlet adamları, kurumlar ve halkın ise hafiye olarak adlandırılan doğrudan padişaha bağlı özel bir iç istihbarat teşkilâtının hazırladığı jurnaller doğrultusunda kontrolü, II. Abdülhamid’in kısa sürede idari ve sosyal alanda sıkı bir denetim kurmasını sağladı. Sansür ve hafiye teşkilâtı adeta II. Abdülhamid ile özdeşleştirilmiştir; ancak bu tür uygulamaların ondan önce de var olduğunun göz ardı edilmemesi gerekir. II. Abdülhamid devrinde yapılan şey, söz konusu yasalara istinaden sansürün kurumsallaştırılması, kapsamının genişletilmesi ve çok daha sıkı bir denetim aracına dönüştürülmesiydi. Bu dönemde basına şiddetli sansür uygulandı; talimatlara uymayan gazeteler bazen yarı yarıya boş sayfalar halinde çıktı ve kimi zaman da kapatıldı. Öte yandan padişah kendi lehinde ve çizgisinde yayın yapan basın organlarını maddi olarak destekleyerek onları propaganda aracı olarak kullandı.
#30
SORU: Osmanlı Devleti’nin borçları hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: Osmanlı Devleti, ekonomik sıkıntılarını çözebilmek için ilk kez 1854’te almaya başladığı dış borçların yaklaşık yirmi yıl içinde faizlerini ödeyemeyecek duruma gelmiş ve 1875’te iflâsını ilân etmişti. Bu durumda yabancı finans kurumlarından ve dış piyasalardan dış borç bulamayan hükümet, Galata Bankerlerinden kısa vadeli ve yüksek faizli kredi temini yoluna gitti. 93 Harbi’nin yüksek savaş tazminatı da hazineye ciddi bir yük getirdi. Bu olumsuz iktisadi tablo nedeniyle başta maaşlar olmak üzere kamu harcamalarını karşılayamayan devletin, borçları yeniden yapılandırmaktan başka seçeneği yoktu.
#31
SORU: Osmanlı Devleti’nde mesleki hak ve çıkarları savunmak amacıyla grevler hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: Osmanlı Devleti’nde mesleki hak ve çıkarları savunmak amacıyla grev kapsamında değerlendirilebilecek toplu iş bırakma eylemlerine 1870’li yılların başlarında rastlanır; 1872-76 yılları arasında tersane ve demiryolu işçilerinin başı çektiği iş bırakma eylemleri yaşanır. Batı ile karşılaştırıldığında geç de olsa işçiler arasında sınıf bilincinin oluşmaya başlamasıyla, Osmanlı sosyal ve ekonomik yaşamını ciddi anlamda etkileyen grev (tatil-eşgâl) kavramı ortaya çıktı. 1908 öncesinde elliden fazla işçi eylemi gerçekleştirildi. II. Meşrutiyet’in ilânıyla ortaya çıkan iktidar boşluğunda ise İstanbul, Selânik, İzmir, Aydın, Beyrut, Samsun, Üsküp ve Manastır gibi kentlerde ve neredeyse tüm iş kollarında yüzden fazla grev meydana geldi. Belediye hizmetleri, gıda üretimi, perakende, eğlence, imalat, madencilik, turizm ve konaklama, haberleşme, ulaşım ve taşımacılık gibi ticari ve gündelik yaşamı felç etti. Hükümet, bu dalgaya karşı yeni ceza yasaları ve kolluk kuvvetleriyle önlem almaya çalıştı.
#32
SORU: Yeni yaşam ve iş mekânlarından oteller hakkında bilgi veriniz
CEVAP: 19. yüzyılda gündelik hayatın yeni mekânları arasında, özellikle oteller dikkati çeker. Geleneksel toplumun han ve kervansaraylarına karşılık, oteller modern dünyanın yaşantı biçimine cevap verebilecek biçimde düzenlenmişti. İstanbul otellerinin prototipi, yabancı elçilik misafirhaneleriydi. Diplomatik misyonla İstanbul’a gelenler bu mekânlarda konaklardı. Ancak, İstanbul, 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren sadece yabancı misafirlerin geldiği bir kent olmaktan çıktı ve farklı amaçlarla yolculuk eden insanların tercihleri arasında yer aldı. İstanbul’a ilk yabancı turist grubu 1863’te geldi. Orient Express’in 1883’te seferler düzenlemeye başlamasıyla turist sayısında önemli artış yaşandı. Yabancı turist akınını karşılamak amacıyla 1884’te Pera Palas’ın hizmet vermesiyle başlayan süreç, zamanla Beyoğlu’nu bir oteller merkezine dönüştürdü. Başta Londra, Bristol, Büyük Fransız, Tokatlıyan ve Büyük Kroecker otelleri olmak üzere, pek çok otel Levanten kültürün ve Batılı değerlerin Beyoğlu ölçeğinde gündelik hayatı biçimlendirmesinde önemli rol oynadı.
#34
SORU:
Sanayi devriminin en önemli sonuçlarından biri nedir?
CEVAP:
İşçi sınıfının ortaya çıkması.
#35
SORU:
Osmanlı Devleti'nde kıyafet düzenlemesi ilk olarak hangi meslek grubuyla başlamıştır?
CEVAP:
Askeri kıyafetlerle
#36
SORU:
Osmanlı Devleti'nde yapılan kıyafet düzenlemelerinde, hangi meslek grupları dışarıda bırakılmıştır?
CEVAP:
İlmiye sınıfı (din, bilim ve hukuk adamları)
#37
SORU:
18. yüzyılın sonlarına kadar gündelik yaşamın içe dönük, dini karakterli ve mütevazı mekânı olma özelliğini koruyan Osmanlı mahallesi, 19. yüzyıldan itibaren ne gibi değişimler yaşamıştır?
CEVAP:
19. yüzyıldan itibaren nüfus artışı, göçler ve iktisadi etkenlerden dolayı farklı kültürleri ve paralel dünyaları temsil gücü azalmaya ve gündelik hayatın geleneksel karakteri, çok merkezli ve kültürlü kent yaşantısı içinde kaybolmaya başladı. Buna bağlı olarak geleneksel değer yargıları ve otorite algısı değişti; kolektif aile yaşantısında bireyselleşme ve aileden bağımsızz bir yaşam kurma temayülleri ortaya çıktı.
#38
SORU:
19. yüzyılda gündelik hayatın en önemli olgusu ve buna zemin hazırlayan en önemli faktör nedir?
CEVAP:
19. yüzyılda gündelik hayatın en önemli olgusu sosyal bütünleşmedir. İstanbul, Galata ve Üsküdar bu dönemde ekonomik ve kültürel açıdan birbirlerine yaklaştı ve şehiriçi ulaşımının gelişmesi bu yakınlaşmada önemli rol oynadı. İstanbul’un çeşitli yerlerinde inşa edilen köprüler, Karaköy Tüneli, vapur ve demiryolları, ulaşımı güç bölgeleri birbirine bağladı.
#39
SORU:
Osmanlı toplumunda, hukuk devleti ekseninde temsili bir sistemle sosyal entegrasyonun sağlanabileceğine yönelik fikir akımları, ilk olarak kimler tarafından ortaya atılmıştır?
CEVAP:
Müslim ve gayrimüslim halkın nispeten eğitimli kesimi, gazeteciler, bilim ve hukuk adamları ile öğrenciler.
#40
SORU:
Osmanlı Devleti'nin son zamanlarında ortaya atılan Osmanlıcılık, İslâmcılık, Türkçülük ve Batıcılık akımlarından hangisi diğerlerine nazaran daha ağır basmıştır?
CEVAP:
İslamcılık
#41
SORU:
Sansür ve jurnaliclik ne gibi olumsuz sonuçlar doğurmuştur?
CEVAP:
Neticede topluma hareket alan› bırakmayan sansür ve jurnalcilik, çok sesliliği ve ifade özgürlüğünü ortadan kaldırdığı gibi, toplumda takip edilme, iftiraya uğrama, şüphe ve haksız yere cezalandırılma paranoyası yarattı.
#42
SORU:
Meşrutiyetin ilanına zemin hazırlayan İttihat ve Terakki Cemiyeti hareketini tetikleyen olay nedir?
CEVAP:
1908’de Rus çarı ile İngiltere kralı, Makedonya sorunu, Boğazların durumu ve Osmanlı yönetimindeki Hıristiyanlar için yapılacak ıslahatları görüşmek üzere Reval’de bir araya geldi. İttihat ve Terakki yöneticileri, bu görüşmeyi, ülkenin ciddi bir tehdit altında olduğunun ve parçalanmanın eşiğiine gelindiğinin bir delili olarak takdim ederek harekete geçti.
#43
SORU:
Meşrutiyet'in ilanının sonuçları nelerdir?
CEVAP:
Basında ve halk arasında “Hürriyetin İlanı” olarak nitelendirilen II. Meşrutiyet’le birlikte büyük bir coşku yaşandı. Bunun yansıması olarak kamuoyunun ve sivil toplumun kendisini ifade vasıtası olan basın-yayın faaliyetleri, grevler, boykotlar, dernekleşme ve sanatsal aktivitelerde büyük bir patlama yaşandı. Yine bu dönemde ilk kez çok partili siyasal hayata geçildi; seçimler yapılarak meclis açıldı.
#44
SORU:
19. yüzyılda, Osmanlı Devleti'nin sosyal yapısını etkileyen faktörler nelerdir?
CEVAP: - Toplum ve ekonomik darboğaz
- Göçler
- Doğal afetler ve salgın hastalıklar
- Grevler
- Toplumsal yapıda çözülme: Tüketim, yolsuzluk ve fuhuş
#45
SORU:
Osmanlı coğrafyasında 19. yüzyıldaki kitlesel göçlerin ardındaki temel sebep nedir?
CEVAP:
Osmanlı coğrafyasında 19. yüzyıldaki kitlesel göçlerin ardında Rusya’nın Balkanlar, Kırım, Kafkaslar ve Anadolu üzerinden Akdeniz havzasına inme emelleri ve eylemleri başlıca etken olmuştur.
#46
SORU:
II. Abdülhamid devrinde sosyal hayatı ve gündelik yaşamı derinden etkileyen başlıca doğal afetler ve salgın hastalıklar nelerdir?
CEVAP: - Frengi, çiçek, sıtma, verem, kolera, tifüs ve tifo
- 1880 depremi
- 1884 depremi
#47
SORU:
Kırım Savaşı'nın Osmanlı gündelik yaşamına ne gibi uzun süreli etkileri olmuştur?
CEVAP:
Kırım Savaşı, Osmanlı gündelik yaşamına uzun süreli etkileri bakımından önemli bir olaydır. Müttefik sıfatıyla aileleriyle birlikte İstanbul’a gelen Fransız ve İngiliz subayların gündelik yaşamı, alışkanlıkları ve davranış biçimleri Osmanlı idarecilerini ve başkent halkını etkiledi. Bu bağlamda, kadın-erkek ilişkileri, kıyafet, moda, ev dekorasyonu, gündelik davranış kalıpları, lüks tüketim ve eğlence gibi alanlarda ciddi bir etkileşim yaşandı. Bu süreç sonunda Batılı yaşam tarzı, israf ve lüks tüketim adeta çağdaş bir statü haline geldi. Öte yandan kadın erkek arasındaki mesafenin azalmasıyla geleneksel değerlere aykırı bir eğlence kültürü ortaya çıktı; Kuledibi, Bakırköy, Çamlıca, Moda ve Çiftehavuzlar’da gazinoların açılmasıyla Batı tarzı karma eğlence kültürü yaygınlaştı. Şehirleşmeyle birlikte, dilencilik, hırsızlık, dolandırıcılık, yankesicilik ve kalpazanlık gibi suçlar, asayiş sorunlarına yol açtı.
#48
SORU:
Osmanlı Devleti'nde, 19. yüzyılda ortaya çıkan yeni mekanlar, imkanlar ve alışkanlıklar nelerdir?
CEVAP: - Belediyelerin kurulması,
- Çöp toplama ve genel temizlik işlerinin düzene konulması,
- Büyük gezi parklarının yapılması,
- Apartman, otel, büro ve pasaj gibi yeni yaşam ve iş mekânlarının ortaya çıkması,
- Müze gibi yeni kültür merkezlerinin açılması,
- Şehir aydınlatması, telgraf ve telefon gibi iletişim araçlarının kullanılması,
- Tünel, tramvay ve şehir hatları vapurları gibi ulaşım araçlarının kent yaşamının parçası haline gelmesi,
- Zâtülhareke adı verilen otomobilin büyük şehirlerde boy göstermesi,
- Boğa güreşleri ve tayyare gösterileri gibi yeni aktivitelerin yaşanması,
- Futbol kulüplerinin kurulması ve böylece taraftarlık, rekabet ve hafta sonları maça gitme alışkanlığının ortaya çıkması,
- Tiyatro sayısındaki artış,
- İlk sinema salonlarının açılması ve deniz hamamlarının (plajlar) gündelik yaşama katılması
#49
SORU:
Osmanlı devleti'nde, 19. yüzyılda ortaya çıkan yeni yaşam ve iş mekanları nelerdir?
CEVAP: - Apartmanlar
- Oteller
- Büro hanları ve pasajlar
#50
SORU:
Osmanlı Devleti'nde, 19. yüzyılda ortaya çıkan yeni sosyal aktiviteler ve eğlenceler nelerdir?
CEVAP: - Boğa güreşleri
- Uçak gösterileri
- Futbol kulüpleri ve taraftarlık
- Plaj
#51
SORU:
Osmanlı Devleti'nde, 19. yüzyılda ortaya çıkan yeni eğlence mekanları nelerdir?
CEVAP: - Sinema
- Titaro ve opera sahneleri
#52
SORU:
Osmanlı Devleti'nde, 19. yüzyılda ortaya çıkan yeni iletişim araçları nelerdir?
CEVAP:
Telgraf ve telefon
#53
SORU:
Osmanlı Devleti'nde, 19.yüzyılda ortaya çıkan yeni ulaşım araçları nelerdir?