SORU: Devletin içinde bulunduğu kötü durumdan kurtulmak için yapılan girişimler nelerdir?
CEVAP: Bazı devlet adamları ve aydınlar, farklı etnik ve dini kökenlerden insanların oluşturduğu Osmanlı toplumunda, hukuk devleti ekseninde temsili bir sistemle sosyal entegrasyonun sağlanabileceğine yönelik bir takım fikirler öne sürdüler. Müslim ve gayrimüslim halkın nispeten eğitimli kesimi, gazeteciler, bilim ve hukuk adamları ile öğrencilerin ilgisiyle yayılan bu fikirler, Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık akımlarını yarattı; gazete ve dergilerdeki yazılar, roman ve hikâyeler, tiyatro oyunları ve piyeslerle topluma aktarıldı. Ayrıca, ilk kez üniter devlet ve siyasi-sosyal entegrasyon konularında federatif yapıyı ve yerinden yönetimi savunan Adem-i Merkeziyetçi yaklaşımlar toplumun gündemine girdi.
