CEVAP: 19. yüzyıl sonlarında Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihi bakımdan en önemli gelişmelerden biri de göçlerdir. Göç ve iskân, basit bir yer değiştirmenin çok ötesinde sosyal, kültürel ve ekonomik boyutları bulunan dramatik kitlesel olaylardır. Osmanlı coğrafyasında 19. yüzyıldaki kitlesel göçlerin ardında Rusya’nın Balkanlar, Kırım, Kafkaslar ve Anadolu üzerinden Akdeniz havzasına inme emelleri ve eylemleri başlıca etken olmuştur. 1853-1856 Kırım Savaşı’ndan sonra ivme kazanan göçler, 1877-78 Osmanlı- Rus Savaşı’ndan sonra adeta İstanbul’a doğru akan bir sele dönüştü. Bu süreçte baş gösteren ayrılıkçı isyanlar ve bunu fırsata dönüştürmek isteyen Rusya’nın müdahaleleri nedeniyle patlak veren savaşlar göçleri trajik boyutlara taşıdı; milyonlarla ifade edilen bu büyük nüfus hareketleri hem çok olumsuz şartlarda göç eden bu insanlar hem de gittikleri yerlerde yaşayanlar açısından ciddi sosyo-ekonomik sorunlar yarattı.