TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ Dersi Ekler ve Yardımcı Sesler soru detayı:
SORU:
Dilimizdeki eklerin kestirilebilir özelliğe sahip olması ne anlama gelmektedir kısaca açıklayınız.
CEVAP:
Türkçedeki eklerin bir başka önemli ortak özelliği, çoğunun önceden kestirilebilir olmasıdır. Türkçenin yapısal özelliği olan ünlü ve ünsüz uyumları sayesinde bir kelimeye bir ekin farklı altbiçimlerinden hangisinin eklenebileceğini önceden kestirmek mümkündür. Buna göre -lAr biçimindeki çoğul eki, ön damak sesiyle biten kelimelere ünlü uyumları nedeniyle ancak -ler, art damak sesiyle bitenlere ise ancak -lar olarak gelir:
ev-ler, yol-lar
Değişken bir ünsüzle başlayan dar ünlülü öğrenilen geçmiş zaman ekinin sekiz biçimi vardır. Son hecesindeki ünlünün ve son sesteki ünsüzün niteliğine göre bir fiil bunlardan birini alabilir:
kapa-dı, gel-di, ol-du, gör-dü, aç-tı, geç-ti, uç-tu, öt-tü
Ancak aynı işlevi yerine getiren birden çok ekin olması durumunda bunlardan hangisinin ilgili kelimeye ekleneceğini önceden kestirmek güç olabilmektedir. Ettirgenlik ve tek heceli kelimelere gelen geniş zaman ekleri bunun örneklerini oluşturur:
art-tır- ~ art-ır-, al-ır, yap-ar, san-ır, yat-ar
Özellikle tek heceli fiillere eklenen geniş zaman eklerini, çocuklar erken dil edinimleri sırasında sıkça karıştırırlar. Çocuklar konuşmaya başladıkları zamanlarda vur- ve dur- fiillerinin geniş zamanını karıştırabilmektedir:
vur-ur ~ vur-ar, dur-ur ~ dur-ar