CEVAP:

Onu en çok rahatsız eden konu, İslam dünyasındaki fikrî durgunluk ve umur-samazlıktı. Müslüman dünyasının ilk asırlarındaki dinamizm, fikir hürriyeti ve içtihat yapma gibi özelliklerinin sonraki asırlarda yerini taklit anlayışına bırak-tığını düşünüyor, gerilemenin esas sebebini buna bağlıyordu. Fikirleri daraltan mezhep taassubu yüzünden medrese eğitiminin bozulduğunu, kadınların sosyal hayatın dışına itildiğini, bunları iktisat ve hukuk alanındaki bozulmaların takip ettiğini söylüyordu. Gerilemeden en çok ulemayı sorumlu tutuyordu. XVI. asırda Hıristiyan dünyası Martin Luther gibi büyük bir “müceddit” sayesinde ilerlerken, İslam ulemasının eski kitaplara şerh ve haşiyeler yazmakla meşgul olduklarını, Müslümanların aklının taklitçi fakihlerin ve mağrur kelâmcıların elinde esir ol-duğunu söylüyordu. Onun fikrince Müslümanların kurtuluşu aklı tutkunluktan kurtarmakla ve mezheplerin koyduğu sınırları yıkmakla mümkündü. Son dönem fıkıhçılarının din anlayışını dar kalıplar içine hapsettiklerini belirttikten sonra, Müslümanlar arasında birlik sağlanması için ve yüzyıllar boyu devam eden Şiîlik-Sünnîlik gibi ayrılıkların giderilmesi ve bu dar kalıpların yıkılması gerektiğini ifa-de etti. Kelâmcıları da keskin bir dille eleştiren Cârullah, onların boş tartışmalarla Müslümanların zihinlerini işgal ettiklerini, Yunan felsefesinin faydasız tartışma-larını İslam dünyasına taşımak suretiyle İslam dininin sade olan akidesini karma-şık hâle getirdiklerini öne sürdü. Çağdaş meselelere cevap vermekten uzak olan kelâm ilminin medrese müfredatından çıkarılması gerektiğini ifade etti.