SORU: Divan-ı Hümayun’da hangi kalemler bulunmaktaydı ve işlevleri neydi?
CEVAP: Divan-ı Hümayun’daki kişiler reisülküttab ve onun idaresinde bulunan beylikçinin nezaretinde yürütülürdü. Dolayısıyla, bunlara bağlı çeşitli kalemler vardı ki bunlara kısaca Divan kalemleri denilirdi. Bu ayrışmanın tam olarak hangi dönemde geliştiğ i henüz tam olarak netlik kazanmamış olsa da XV. yüzyılda gelişmiş bir bürokrasinin varlığına şüphe yoktur. Bu kapsamda, Divan-ı Hümayun’daki kalemleri üçe ayırmak mümkündür: • Beylikçi Kalemi (Divan Kalemi): Reisü’lküttabın başyardımcısı durumundaki beylikçinin emri altında çalışan bu kalem, devletin yazışma işlerinin merkezi “umur-ı aleme müteallik”dir. Kalem, diğer kâtiplere nezaret eden “kisedar”ı n denetimi altında çalışan üç alt bölümden oluşmaktadır. Bunları kâtiplerin yazdığı emir ve hükümlerin kanunnameye uygunluğunu kontrol eden “kanuncu”, varsa, gerekli hâllerde düzeltmeleri yapan “mümeyyiz” ve kâtiplerin yazdığı emir ve hükümlerin kanunnameye uygunluğunu kontrol eden “kanuncu” ve mevcut kanun ile çelişki taşıyan bir durum varsa bunun çözümü için rapor hazırlayan “ilamcı” olarak tarif edebiliriz. • Tahvil Kalemi: Başında “tahvil kisedarı” ile, yazıları kontrol eden “mümeyyiz” in bulunduğu bu kalem, yüksek rical-i devletin has, zeamet ve tımarları na ait tevcihlerden sorumludur. • Ru’us Kalemi: Tahvil kaleminin görev alanı dışında kalan, daha düşük derecedeki rical-i devletin maaş, tayin vb. işleri ile ilgilenir.
