SORU: DNA’da transkripsiyon nasıl gerçekleşmektedir?
CEVAP: DNA molekülleri çekirdek porlardan geçemeyecek büyüklüktedir. Bu nedenle DNA’daki genetik bilgi ulak (messenger, mRNA) RNA’ya aktarılmaktadır. RNA polimeraz enzimi DNA’dan RNA’nın sentezlenmesini sağlar. RNA polimeraz pek çok özelliği açısından DNA polimeraza benzer, fakat RNA sentezinin başlangıcında bir primere ihtiyaç duymaz. RNA polimeraz genin özgül noktalarına bağlanarak transkripsiyona başlar. Gen üzerinde yer alan bu özel dizilere promotör denir. RNA polimeraz DNA çift sarmalını açarak kalıp ipliğe uygun nükeotitleri ardışık olarak birbirine ekler, RNA sentezi, polimeraz sonlanma dizisine gelinceye kadar devam eder. Sonlanma dizisine gelince enzim DNA’dan ayrılır, sentezlenen RNA serbest kalır. Ökaryotlarda transkripsiyon prokaryotlara göre biraz daha komplekstir. Prokaryotlarda RNA polimeraz tektir ve tüm genler aynı polimeraz ile transkripte edilirken ökaryotlarda üç farklı RNA polimeraz bulunmaktadır; RNA polimeraz I, RNA polimeraz II, RNA polimeraz III. Bunlar farklı gen gruplarının transkripsiyonundan sorumludurlar. Bir diğer farklılıkta, ökaryotlarda sentezlenen bir mRNA da tek bir gene ait bilgi bulunurken, prokaryotlarda birden fazla gene ait bilgi bulunabilmektedir. Kısaca prokaryotik RNA polimerazlar DNA da ardışık bulunan pek çok geni bir defada aynı mRNA’da transkripte ederken, ökaryotik RNA polimeraz sadece tek bir gene ait bilgiyi içeren mRNA sentezler. Ökaryotik mRNA ilk sentezlendiğinde translasyon için uygun değildir, bu nedenle olgun olmayan mRNA (öncü mRNA ya da pre-mRNA) adı verilir. Nükleusta sentezlendikten sonra sitoplazmaya geçmeden önce bazı işlemlere tabi tutulur. Öncü mRNA’ların her iki ucunun modifikasyonu ve intronların çıkarılarak eksonların birbirine bağlanması işlemlerinden sonra sitoplazmaya geçer. Prokaryotlarda ise ribozomlar sentez daha tamamlanmadan mRNA’nın ilk sentezlenen kısımlarına bağlanarak translasyona başlar, yani transkripsiyon ve translasyon aynı anda olabilmektedir.
