TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ Dersi Ekler ve Yardımcı Sesler soru detayı:
SORU:
Ek özelliklerine ünlülere ve ünsüzlere göre eklerin yapısını kısaca açıklayınız.
CEVAP:
Ünlülere göre; Geniş ünlülü, değişken bir ünsüzle başlamayan eklerin önlük artlık uyumuna göre iki altbiçimi vardır. Buna göre –(y)A sembolüyle göstereceğimiz yönelme durumu eki, gerçek kullanımda önceki sesin niteliğine göre –(y)a, -(y)e biçiminde kullanılır.
Dar ünlülü ekler, eklenecekleri kelimenin son hecesindeki ünlünün ve son sesindeki ünsüzün niteliğine göre önlük artlık ve düzlük yuvarlaklık uyumlarına göre dört altbiçime sahiptir. Örnek olarak –(y)X biçiminde göstereceğimiz belirtme eki isimlere -(y)ı, -(y)i, -(y)u, -(y)ü biçiminde gelebilir.
Uyuma giren bir ünsüzle başlayan geniş ünlülü eklerin ikisi ünsüzden, ikisi de ünlüden kaynaklanan dört altbiçimi bulunur. Örnek olarak hem ünlünün hem de ünsüzün değişebildiğinden –DA şeklinde göstereceğimiz bulunma eki; eklendiği kelimelerin son hece ve son seslerinin niteliğine göre –da, -de, -ta, -te biçiminde gelebilir.
Değişken bir ünsüzle başlayan dar ünlülü eklerin ise ünlüden ve ünsüzden kaynaklanan sekiz altbiçimi vardır. Örnek olarak görülen geçmiş zaman eki –DX ekinin; -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü varyantlarından uygun olanı eklenir. Ünsüz uyumundan etkilenmeyen ünsüzler, eklerin altbiçim sayısını artırmazlar. Bu durumda eklerin olabilecek altbiçim sayısı geniş ünlülü eklerde iki, dar ünlülü eklerde dört olabilir: