TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ Dersi Ekler ve Yardımcı Sesler soru detayı:

CEVAP:

Yapım eklerinin birçoğu belli kelimelere gelebilirken çekim ekleri aynı türden her kelimeye gelir. Yapım ekleri ile çekim ekleri arasındaki önemli farklardan biri budur. Örnek olarak oldukça yaygın olan –GX ekiyle pek çok yeni kelime türetmek mümkündür.
ver-gi, ol-gu, seç-ki, yaz-gı
Ancak aynı eki her fiile getirmek mümkün değildir:
*ye-gi
*döv-gü
Yapım ekleri arasında çok yaygın olanlar yanında çok az kullanılanlar hatta sadece bir veya birkaç kelimeye gelebilenler de vardır. Örnek olarak –lX eki oldukça yaygındır ve pek çok kelimeye getirilebilir. Buna karşılık –mur ekinin tek örneği bulunmaktadır:
Ankara-lı, bura-lı, yer-li; yağ-mur
Yapım eklerinde, çekim eklerine benzemeleriyle fiilden isim türeten –mAk, -mA, -Xş ve olumsuzluk eki -mA- istisnadır. Diğer eklerden farklı olarak bu dört ek bütün fiillere gelebilir. Bu yönleriyle çekim ekleri gibi davranırlar. İsimden sıfat yapım ekleri -lX ve –sXz, isimden fiil yapım eki lA gibi bazı yapım ekleri de oldukça işlektir. İsimfiil olarak da bilinen -mAk, -mA, -Xş yanında kelimenin türünü değiştiren sıfatfiil ve zarffiil eklerini de buraya dâhil edebiliriz. Amaca uygun olarak bu çalışmada da fiilimsiler ayrı bir ünitede ele alınacaktır. Burada sadece şunu belirtmekte yarar vardır: İsimfiil, sıfatfiil ve zarffiil ekleri; sonuna geldikleri kelimeyi isim, sıfat veya zarf hâline getirir. Sonuna geldikleri fiilin istemini değiştirmez; ancak türünü isim, sıfat ve zarf olarak değiştirirler. Çekim ekleri ise ilgili türden her kelimeye; yani fiil çekim ekleri her tür fiile, isim çekim ekleri de her tür isme gelebilir. Çekim ekleri, ilgili bölümlerde ayrıntılı olarak ele alınacaktır.