YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II Dersi Osmanlı’da Muhalefetin Doğuşu soru detayı:

CEVAP:

Fransız İhtilali’nin Osmanlı üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkisinin olduğunu söylemek gerekir. III. Selim’in uzaktan da olsa ihtilal sürecini ve sonuçlarını takip ettiği bilinir. 1798’de Napolyon’un Mısır’a sefere çıkması ise Osmanlı ile Fransa’nın arasını açacaktır. Yine de Osmanlı aydını Fransa’yı takip etmeyi bırakmaz. Gelişmeleri görece yakından takip edenlerse Yeni Osmanlılar olur. On dokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar Türkiye, Batı Avrupa’daki entelektüel gelişmenin ana seyrinin dışında kalmıştır. Osmanlı sultanlarının yönetimlerinin meşrulaştırıldığı siyaset teorisi, siyasi iktidarı Tanrı’nın vekilliği ile bir tutar. Diğer taraftan on dokuzuncu yüzyıl Avrupa siyasi teorisinde, seküler ve dinî gücün ayrılığı kendiliğinden bir gerçektir. Şerif Mardin bundan dolayı Yeni Osmanlılar’daki Avrupa siyasi düşüncesinin benimsenmesi gerektiği fikrinin sınırlı kaldığını düşünür. Mustafa Sencer ise Tanzimat Dönemi’nde, 1789 Devrimi’nin parolası olan özgürlük, eşitlik, insan hakları gibi kavramların kutsallık kazandığını ve bu akış içinde yetişen genç Osmanlı aydınlarının imparatorluğu kurtaracak yolun eşitlik ve özgürlük yolu olduğu ve bütün kötülüklerin temelinde “mutlakıyet”in bulunduğu görüşünü benimsediklerini düşünür. Bir 1789 Devrimi sırasında Fransa’da belli bir sınıfın politik haklar elde etmek amacıyla ülküleştirdiği kavramlar, Batı’nın üstünlüğü ideolojisini kabul eden Yeni Osmanlılar ve daha sonra Genç (Jön) Türklerce benimsenmiştir. Böylelikle, bütün sorunların çözüm yolu olarak belirlenen ve yerli azınlıklarca da desteklenen ‘meşruti’ yönetim, Osmanlı İmparatorluğundaki ilk siyasal örgütlenmenin güdüsü ve örgütlerin temel programı olmuştur. Fransız İhtilali’nin Osmanlı topraklarındaki ilk etkisi, Velestinli Rigas’ın (ö. 1798) ayaklanmasında görülür. Rigas bütün Osmanlı vatandaşları için Fransız İhtilali’yle ortaya çıkan insan hakları beyannamesini de içine alan bir anayasa hazırlamıştır. Batı’yı ve dolayısıyla Fransa’yı takip eden Yeni Osmanlılar’ın başlangıçta ana hedefi gerilemekte olan ülkeyi yeniden harekete geçirmek, etnik ve dinî unsurları bir arada tutup imparatorluğun bekasını sağlamaktır. Bunları yapabilmek içinse ise Avrupa medeniyetini ve siyasetini takip etmek gerektiğine inanırlar. Bu bakımdan siyasi bir alternatif olarak iktidarı devirmek gibi bir niyetleri öncelikli olarak yoktur ama sonradan yavaş yavaş meşrutiyet fikri oluşmaya başlayacaktır.