İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II Dersi SİYASİ VE İDARİ KURUMLAR soru detayı:

CEVAP:

Hâcib bir kişinin bir yere girmesine engel olan kimse veya kapıcı demektir. İslâm tarihinde ilk defa hâcib denilebilecek görevliler Râşid halifeler döneminde görülür. Ancak bu dönemde halkın içinde yaşayan halifelerin saray hayatından bahsetmek mümkün olmadığından bunların halifelerin yakınında hizmette bulunan kimseler olduğunun altını çizmek gerekir. Muâviye’den itibaren halifelere, halkla görüşmeleri için belli vakitler ayrılmaya ve salonlar tahsis edilmeye başlandı. Bundan dolayı gerçek anlamda hâciblik Emevîlerle birlikte Bizans ve Sâsânî tesirleriyle saray hayatının başlamasından sonra ortaya çıktı.

Emevîler zamanında hâciblerin vazifesi sadece görevlileri ve ziyaretçileri halifenin
huzuruna çıkarmaktan ibaret değildi. Kâtiple aynı seviyede olan hâcib törenleri
de düzenlerdi. Ayrıca halifeyi suikastlara karşı korumak ve halkın halifeyi meşgul etmesini önlemek de görevleri arasındaydı.

Abbasîler döneminde vezirliğin ortaya çıkması ve kurumların gelişmesiyle birlikte saray teşkilatı da genişledi. Bu dönemde saraydaki en önemli iki görevli vezirle hâcibdi; ancak hâcib vezirden daha aşağı konumdaydı. Hâcib, sarayda halifeyi korumak, saray görevlilerini kontrol etmek ve törenleri düzenlemekle görevliydi. Ayrıca halife ile divanlar arasında irtibatı sağlardı. Abbasî sarayının debdebe ve ihtişamı arttıkça maiyetinde çok sayıda hâcib vekilleri olan hâciblerin sayısı da çoğaldı. Haciblerin görev ve yetkileri Endülüs Emevi, Memlik gibi daha sonraki İslam devletlerinde artarak devam etti.